Demirci

Demirci hakkında Seyahatname'de yer alan bilgi:

(—) tarihinde Cimcime Kraliçe karının kardeşi Fındıcak Kral elinden Saruhanoğlu beylerinden Demircioğlu Kara Mustafa Bey fethidir ki hakirin babasının babası, dedemin dedesinin, altıncı dedemin dedesi Kara Ahmed Bey'in kardeşidir. Bu şehri o Demirci Kara Mustafa Bey fethetmekle her şeyden muaf ocaklığımız olduğundan Demircieli derler. Ama zamanla Saruhanlılar Devleti son bulup Osmanoğlu Devleti'nde Bayezid-i Velî'ye intikal etmiştir. Fatih Kara Mustafa Bey de vefat edince bu Demirci Şehri'nde defnedilmiştir. Hamd olsun ziyareti nasip oldu.

Kütahya Şehri içindeki bu hakirin ataları Ertuğrul ile Mâhan memleketinden gelmişlerdir, Demircioğulları diye meşhurdur. Sonra bu Demirci Şehri Sultan Bayezid-i Velî eline girince bu Demirci Kalesi'ni celâlîler zapt etmesinler diye yıkmışlardır. Hâlâ yapı kalıntıları bellidir. Az bir şeyle tamir olması mümkündür.

Bu şehir Saruhan Sancağı sınırıdır. Ve 150 akçe şerif kazadır. Nahiyesi 150 pare köydür. Ayşe Sultan hâssı olmakla hâkimi voyvodalarıdır. Müftüsü, nakibüleşrafı, kethüdayeri ve serdarı vardır.

Şehri yedi dereli tepeli yere kurulmuş kat kat evlerdir. Toplam 18 mahalledir ve 3.060 toprak örtülü Türkistan evleridir. Ve duvarları baştan başa kerpiçle yapılmıştır.

...

Bu camilerden başka 42 tane de mescit vardır. Ancak bu Demirci Şehri'nde asla kurşun örtülü imaretler yoktur.

Bu şehirde cümle 5 adet tuğla minare gözükmektedir. Diğerleri tahta minaredir, ama hepsi sanatlı ve uzun güzel minaredir.

Ve 2 hamamı var, biri eski hamam ve biri yeni hamam. Ve 2 tekkesi var, biri Hacı Baba Sultan Tekkesi derler, bir kârgir yüksek kubbe içinde bizzat Hacı Baba yatmaktadır. Gelen geçen yolcular için pek çok odaları, meydan sofası ve ahırı vardır ve mutfağında nimeti vardır. Bektaşî dervişleri ile dolu tekke idi. 1082 [1671] de Köprülüzâde Ahmed Paşa'dan bir alay suhte [softa] taifesi emirler getirip tekkeyi medrese edip suhteler burayı işgal edince dört taraftan gelen adaklar kesilmiş, dersiamlar vakfı berbat etmişler ve Halil bereketini uçurmuşlar.

Bu şehirde 4 medrese daha vardır. Ve 7 gelen giden bezirgân hanları, 10 sıbyan mektebi ve 17 kaynak çeşmeleri vardır.

Ve 200 dükkânları var, ama bedesten yoktur. Bu şehirde haftada bir pazar durup insan deryası olup bütün değerli eşyalar bulunur.

Dereli, tepeli ve yüksek yerler olmakla suyu ve havası gayet hoştur. Ve her sokağı başında birer can bağışlayan çeşmesi vardır. Zira her bayır başındaki birer mahallenin birer çeşit abıhayat suları vardır. Onun için bu şehir mamur ve bakımlı olmuştur. Halkı şirret Etrak olduğundan hâkimlerine baskın çıkıp zulmettirmediklerinden mamur olmuştur.

Hepsi garip dostlardır, zira ticaret ile geçinirler. Ekinleri ve tahıl mahsulleri yoktur. Hepsinin kâr ve kisbleri şehrinin dört tarafında ikişer saatlik yer dağlar baştan başa bağlardır. İnciri ve üzümü meşhurdur, onunla geçinirler. Tâ Afyon Karahisarı’ndan ve Tavşanlı Şehri'nden katırcılar gelip bu şehre buğday getirip üzüm kurusuyla değişirler. Halkının kazançları ve geçimleri bu şekildedir.

Sokakları iniş yokuş olmakla hep kaldırım taşı döşelidir. Ve çarşı pazarı şehrinin büyüklüğüne göre azdır.

Halkı genellikle çuka ferace giyerler. Askerî taifesi aralarında sevilmezler, kız vermezler ve ondan kız almazlar. Sipahi ve yeniçeri olsun elbette ondan vergi alırlar, yahut şehirden sürerler. Külâh ve kavuk üzere beyaz Muhammedi sarık sararlar.

Kadınları yassı başlı ve siyah ferace muhayyer giyerler ve ayaklarına çizme giyip edeplice gezerler. Ama oğullarına hâkim olup söz geçiremezler. Hepsi karga kuşu besleyip havaya uçurup değerli ömürlerini de havaya uçururlar. Babaları ve anneleri oğullarına yüz vermelerinin aslı odur ki pek sıkıştırırsam belki bir avam ile kaçar derler, bu yüzden evlatlarını pek zapt u rapt etmezler. Ve bu şehirde evlâtlarını bir ağaya hizmetkârlığa vermek küfürle denk bir şeydir, ama gayet sevimli Türk civanları vardır.

Sokakları iniş ve yokuş olduğundan ve daracık dar yollar olmakla arabalar bu şehre giremez. Evlerinin kimi derede ve kimi tepede olduğundan her biri birer tarafa bakmaktadır.

Bu şehrin alaca kilimi meşhurdur. Kısacası bu şehir her türlü vergiden muaf olduğundan gayet bakımlı ve şenliklidir.