Akmescid (Simferopol)

Akmescid (Simferopol) hakkında Seyahatname'de yer alan bilgi:

Bütün kalgay sultanların taht merkezi, karargâhları bu şehirdir. Cengiz kanununa göre 300 akçe pâyesiyle şerif kazadır ve 360 pare köyleri ve 10 adet nahiye naipleri vardır. Hâkimi kalgay, kadı, subaşı ve muhtesibdir. Başka hâkimleri yoktur.

Şehrin şeklini bildirir: Bu güzel şehir geniş ve yeşillik bir [133a] ova kenarında kıble tarafı üç saat uzak gökyüzüne uzanmış Çadır Dağı'dır ki Kırım'ın göbeğidir. Her tarafta 5 konak yerden belli olan yüksek bir dağdır ki Nuh Tufan’ından beri üzerinde kar eksik değildir ve kar içinde âb-ı zülâl dedikleri canlı kar kurdu vardır.

Bu Akmescid, yüksek dağın eteğinden uzak, verimli bir zeminde kurulmuştur. Bu şehrin doğu tarafı kesme yalçın mağaralı kayalar üzerinde tamamı 2 bin adet kırmızı kiremit örtülü hepsi kârgir yapı, tek katlı, iki katlı ve taş duvarlı mamur şehirdir ki tüm evleri geniştir. 200 kadar dükkânları var, iki başı kapılı, iki kapısı bedesten gibi başka dükkânları ve yanında bir Acem tüccarı hanı var.

Bu şehirde asla bağ yoktur, ama Sefer Gazi Ağa Sarayı’nın bir İrem Bağı var ki övgüsünde diller kısa ve kalemler kırıktır.

Ve 3 adet tüccar hanı vardır. Bunlardan Sefer Gazi Ağa'nın hanımı Ayşe Hatun kale gibi bir tüccar hanı yaptırmıştır ki tüm kara ve deniz tüccarlarının varlıklı bezirgânları bu kaleye benzer handa konarlar.

Ve tamamı 5 adet mihraptır. Evvelâ bunlardan Kalgay Sultanlar Sarayı’nın avlusunun ortasında Mengli Giray Han Camii, kiremitli ve bir taş minareli eski tarz küçük camidir.

Sonra taşra şehirde Abdurrahman Bey Camii, bu da kiremit örtülü ve bir taş minareli eski mabettir. Kapısı üzerinde yazılı olan tarihi budur:

Benâ hâzefl-mesciderl-mübâ[re]ke f î eyyamı devleti’s-Sultan Mengli Giray Han az'aful-ibâd Abdürrahmân bin Ali Bey. Gaferallahu leh ve li-vd[li]deyh. Sene şehr-i muharremıl-harâm e[r]ba'a aşere ve tis'a mife. [Muharrem 914/Mayıs 1508]

Bu iki camiden başka 3 adet de mahalle mescidi vardır.

Ve ancak iki medresesi vardır.

Burada 3 adet Halvetî tekkesi var, Güleçli ve Çüyençili Mehmed Efendi tekkelerinin başları misvaklı kalpak üzerine sarıklı bıyıkları tıraşlı sofileri vardır. Bıyıkların onun için tıraş ederler ki "Bozaya bulaşıp bozayı mekruh etmesin" diye bıyıklarım ustura ile dibinden keserler, garip görünüşlü, çirkin manzaralı sofileri vardır. Hatta bu hakir birine sordum;

"Kişi, sen Müslüman mısın?" Dedim.
"Conk, men sopumen" dedi, yani "Yok ben sofuyum" dedi.
"Ey imdi Müslüman imişsin" deyince darılıp,
"Conk hey kişi sopumen sopu muna başımda misvağım bar görsene" dedi. Hakir
"Çünki sopu kişisin, bizim Hazret-i Peygamberin babası ve anası kimlerdir?" Dedim.
"Şu anın anasım atasını bilip tavuşladığım yoktur, ama bizim Oran Kazağın peygamberi İsa kişinin anası Meyrem Ana imiş. Babası bizim Kazak yahşi söyleni turur. Andan işittim" der. İşte benim rûh-ı revânım, bu gibi sofuları var, ama Tatar ulemâsına aşk olsun.

3 adet sıbyan mektebi ve 4 adet âbıhayat çeşmeler vardır.

Eski olan bir hamamı da iki halvetli, orta sofalı ve camekanı şadırvanlı bir küçük hamamdır.

Kalgay Sultan Sarayı’nın anlatılması: Bu yazılan şehrin güneyine bitişik kayalar altında bir şehircik daha vardır. Kalgay sultanların sarayları budur ki tamamı 200 adet kat kat kârgir yapılı, görünüşlü (divanhaneli), şahnişin ve pencereli sanatlı odaları var, ama o kadar bakımlı ve süslü değildir, yani Bahçesaray'daki Han Sarayı gibi değildir. Bir yanında sekban odaları ve mutfağı vardır. Geniş saray meydanında daha önce yazılan taş minareli camii var.

Bu şehircik 370 adet kârgir yapı duvarlı ve baştanbaşa kiremit ile örtülü mamur varoştur ki bütün evleri Salkır Suyu'nun Akmescid'i tarafındadır. Ancak birkaç dükkâncıkları, bir hanı ve bir camii mescidi var.

Salkır Nehri Çadır Yaylağı dibinden bir mesiregâh, çemenzar, hıyâbandan doğar büyük kaynaktır ki yüksek ağaçların gölgesinden güneşin ışığı zemine tesir etmez. Bütün padişahlar, kalgay ve sultanlar bu mesiregâha gelip âbıhayatlar kenarında çadırlarını kurup birer ikişer ay eğlenip dağlarında avlanırlar. Biz de üç gün eğlenip dinlendik.

Bu yüksek dağın kuzey tarafından akarsular tamamen kuzey tarafa akıp yıldız yönünde Azak Denizine karışır.

Ve bu yüksek dağın kıble, doğu ve güney tarafından çıkan nehirlerin hepsi Tat Eli nahiyelerini sulayıp Karadeniz'e karışır.

Bu Akmescid şehrinin gerçi bağ ve bahçesi yoktur, ama şehir ortasından akan Salkır Nehri'nin karşı tarafında bağlar bulunmaktadır. Zira o tarafı otlu, sulu ve topraklı verimli zemindir. Gerçekte Akmescid taşlıkta yapılmış yerdir. [133b] Sefer Gazi Vezir'in Meram Bağına benzer sarayı bu taraftadır. Tamamı binden fazla bağ ve bahçelerdir.

Beğenilenlerinden, ayvası, armudu, elması ve eriği gibi sulu meyveler Kırım diyarında yoktur. Suyu, havası ve yapısı güzel şehirdir, zira bu şehir Çadır Yaylası eteğinde kurulmuştur. Bu Akmescid Kırım ülkesinin üçgen şekli ortası olup Tataristan’n seçkin yerleri budur ki sırf Tatarlardır.