İsyut (Asyut)

İsyut (Asyut) hakkında Seyahatname'de yer alan bilgi:

Kıpti dilinde bir kahin ismidir ki bütün ilimleri Hazret-i İdris'ten görüp bin sene yaşamıştı. Halk arasında Siyut [Süyut] derler. Eski zamanda sağlam bir kale imiş ki Amr ibnü'l-As tam 7 ay kuşatıp fethetmiştir. Fetihten sonra düşman eline girip sığınmasınlar diye kalesinin burçlarını bedenlerini yıkmıştır. Kalıntıları hala açıkta bellidir.

Dört tarafı uçurum şehirdir. Circe Eyaleti'nde Başka kaşifliktir. 300 askeri ile ve Mısır'ın 7 bölükten 300 asker ile 420 adet köyden 85 keseyi ve 10 bin erdeb tahılı tahsil edip Mısır divanında muhasebesini görür. Paşa tarafından tahıl tahsiline ve çabuk toplanmasına 2 ağa diğer kazalar gibi memur olup 6-7 ay harmanlardan tahıl toplayıp gemilerle Mısır'a gönderirler. Ağalar da kendilerine üçer kese tahsil ederler, lakin paşaya kalemiyye vermezler.

Ve 150 akçe şerif kazadır. Nahiyesinde 105 adet mamur köylerden ve şehirden senede 8-9 kese elde eder.

Dört mezhepten müftüleri, şeyhülislamı, 7 bölük serdarları ve ayanı kibarları vardır.

Şehri Nil'den 2 bin adım uzakta, batı tarafında yüksek topraklı bir tepe üzerinde bağı ve hurmalığı az, eski bir şehirdir. Toplam 4.800 tuğla yapılı kat kat haneler ve başka evlerdir.

Toplam 26 mihrap olup 9'u cumadır, gerisi ise mescittir. Evvela,

Cedid Cami: Mirliva Yusuf Bey yapısıdır. Boyu ve eni 50'şer adım ve toplam 26 zenburi sütunlarla somaki kırmızı düzgün direkler üzerinde sade tavandır. 1 minaresi ve 3 kapısı var. Sonra,

Ümeyye-i Atik Camii: Sol yanındaki kapısından 10 basamak taş merdiven ile inilir. Boyu ve eni 80' er adımdır. Camiin içinde ve dışında toplam 81 beyaz mermer sütun vardır. Avlusu 4 adet hurma ve nabıka ağaçları ile süslüdür. Minberi sanatlı ahşaptır. Kapısı üzerinde kuf1 hat ile besmele, Ayetü'l-kürsi ve

Sahibü'l-hayrat Halife Ömer radıyallahu anh, tarih sene hamse mi'e [500].

Fetih sırasında Hazret-i Ömer için yapılmıştır, bu tarih tamiri sırasında yazılmıştır. Bir ruhaniyetli eski camidir. Bazıları Hazret-i Ömer adına yapılmamıştır, Fatımilerden Halife Ömer yapısıdır ki 500 tarihinde Mısır'a malik olmuştu derler. Çarşı içinde,

Hımsi Camii: 18 mermer payeler üzerinde kemerler, daha üstünde levhalı nakışlı tavan, 2 yan kapı ve iki tabakalı bir düzgün minaresi var.

Kadı Sadreddin Camii: 12 sütun üzerine yapılmış tavanlı yeni bir camidir. 2 kapılı ve 1 minareli avlusuz camidir. Bu camilerden başkası mescittir.

6 tekke, 7 medrese, 70 sebil, 40 sıbyan mektebi, 1 darülkurra, 2 darülhadis, 6 hanı ve 1 hamamı var, gayet sanatlı, havası ve suyu güzel ferah hamamdır.

360 dükkan vardır. Ancak bedesteni yoktur, ama kuyumcuları çoktur.

17 kahvehane, 40 un değirmeni ve 500 at değirmeni gayet çoktur. Bu kadar un değirmeni başka şehirlerde yoktur, zira insanı çoktur ve taşra köylerinde olan insanlar bu şehrin değirmenlerine muhtaçtır. Her değirmen zeamet ve timardan iyi ve hoş gelirdir.

Hala şeyhü'l-beled defteriyle bu şehir içinde 146 bin adam vardır derler. Gerçekten de köşesi, bucağı ve sokakları omuz omuzu sökmez insandır. Eski zamanda gayet mamur, şenlikli kale ve şehir imiş. Güney tarafında kale kalıntıları, sarayların ve eski yapıların temelleri bellidir. Osmanoğlu'ndan önce Circe hakimleri bu şehirde vezirlikle bulunup bu şehirde otururmuş. O zamanda bu şehir 27 bin hane ve 14 hamam imiş. Birkaç kapalı hamamlarını, cami ve mescitlerini hakir görmüşüm. O şenlikli ve mamur zamanı bilir 146 yaşında zinde civan gibi hareket eder Şeyh Şücaeddin gördüm diye anlattı.

Bu şehrin dört tarafı uçurum bayırlı yerler olmakla çepçevre şehrin etrafında kale kapıları gibi tahta sağlam kapılar vardır. Gece gündüz bekçileri beklerler, zira batı tarafında asi çöl Urbanı vardır.

Şehrin keşişleme rüzgarı tarafı şehirden çeyrek saat yalçın kayalı büyük dağdır, altları baştan başa mağaralardır ki kayadan oyulmuş divanhaneler, köşe köşe pek çok odalar ve biner at alır kayadan kesme ahırlar var ki adam girse kaybolur. Lut kavmi bunda sakin olurlarmış. Bütün kayalar böyle mağaralardır. Bu şehir keferesinin bazı ölülerini bu mağaralar içine gömerler.

Bu şehirde bir Kıpti mahallesi vardır, ama başka Hıristiyan milletlerden herhangi bir iz yoktur, ancak ticaret için gelip giderler. 2 adet kiliseleri vardır.

Şehrin havası saba rüzgarlı ve milisi rüzgarlı hoş hava yerdir. Cana kıyıcı, yürek yakıcı, öfkeli bakıcı, aşık-perest, Çin ceylanı gözlü, şirin sözlü, ay yüzlü, peri suratlı, melek görünüşlü mahbube ve mahbubları vardır. Bütün halkı garip dostudur. Seçkini, sıradan halkı mümin, muvahhid hal ehli kimselerdir.

Bu şehrin tüm dükkanları bir ulu yolun iki yanında bulunmaktadır, başka yollarda dükkanlar yoktur. Üzerleri kapalıdır, şiddetli sıcak asla tesir etmez. Zariflerin dinlenme yeri bir çarşıdır.

Beğenilenlerinden, beyaz kenarlı bezi, peştamalı, çarşafı, kahve makraması ve ipliği meşhurdur. Genellikle sanat ehlinin çoğu çulhadır. Bin çulha tezgahı vardır derler. Doğrudur, zira Mağrip ülkesinden nice bin Mağripli gelip nice bin yük gömlek bezi ve keten ipliği alıp Mağrib'e götürürler, vesselam.