Harput

Harput hakkında Seyahatname'de yer alan bilgi:

İç kalesi göklere baş çekmiş bir acaip ve tuhaf yalçın kaya üzere dörtgen şekilliden uzunlamasına taş yapı bir sağlam ve dayanıklı hoy kaledir. (---) tarafına bakar bir kapısı var. Kale içinde toplam 1.000 kadar temiz toprak ile örtülü bakımlı haneleri var. Minaresiz eski bir camii var. Su sarnıçları ve tahıl ambarları buradadır. Dizdarı, kethüdası, mehterhanesi, (---) adet kale neferatları, yetecek kadar cebehaneleri ve iyi şahi topları vardır. Bir kere Timur fethetmekte zorlanmış, dönüşünce kuşatmış, ancak aman ile sahip olmuştur. Gayet sağlam sarp kaledir. Gerçi havalesi şekilli yüksek dağları var, ama ondan zarar [83a] isabet etmez. Bu iç kale yalçın kaya üzerinde olduğundan çevresinde hendeği (---) ve fırdolayı bu iç kale kapısı önünde (---) hamamı, gayet suyu, havası ve yapısı hoş beğenilen bir hamamdır.

Dış kalenin özellikleri: Bu iç kaleye varoş yerleşim yeri olmuştur. Bu da eski zamanlarda sağlam bir kale imiş, ancak şimdi tamire ve bakıma muhtaçtır. Fırdolayı çevresi ( ---) adet adımdır. İki adet kapısı vardır, biri batı tarafa Dağ Kapısı, biri kıble tarafına Metris Kapısı'dır. Bu kale içinde cibis (alçı), kireç ve temiz toprak ile örtülü dış duvarlı bakımlı ve şenlikli haneler vardır. Hepsinin pencereleri (---) tarafına bakar hoş evlerdir.

Seçkin saraylardan: Evvela kalede Münzirzade Sarayı ve Kösezade Sarayı ( ---)

Harput camilerinin anlatılması: Evvela İçkale Camii minaresizdir.

Ulucami: Gerçekten de hepsinden büyük camidir. Bunların içinde eski bir mabedgah ve dua kabul olunan bir secde mekanıdır. Bir sanatlı eski tarz minaresi var.

Meydan Camii, Sare Hatun Camii minaresizdir, Arslanlı Camii, Zuhriyye Camii medresesi vardır, Azar Hatun Cami, Vasudiye Camii ve Ağa Camii nazik minareli güzel camidir.

................ (1 satır boş) ................

Bunlardan başkası mescitlerdir.

Medreselerinin anlatılması: Tamamı altı adet medresedir. Her camide dershane bulunur, ama Zuhriye Medresesi, Ulucami Medresesi ve Hatuniye Medresesi vakıf tarafından müderrisleri vardır. Hepsinde hadis ilmi de görülür.

Sevgili ciğer köşesi yavruların eğitim gördükleri mekteplerin anlatılması: Tamamı 50 adet mekteptir ki vakıf tarafından yetimlere her sene birer kat ipek elbiseleri, çanta ve hediyeleri verilmektedir.

Şanlı derviş tekkelerinin anlatılması: Tamamı (---) adet tekkegahdır. Evvela kaleden dışarıda Feth-i Bab Tekkesi, ulu tekkedir ve Ankuz Baba Tekkesi fakirlerin konuk evleridir. (---) (---) ( ---) ( ---)

Hamamlarının özellikleri: Tamamı (---) adet hamamdır. Evvela kale hamamı, bunlar seçkin, halk herkes için hoş hamamlardır, ama 120 adet hane hamamları vardır.

Tüccar ve esnaf hanlarının anlatılması: Hepsi yedi handır, ama donanımlısı eski bedesten yakınında çarşı hanı gayet bakımlıdır. {---) {---) (---) (---) (---) (---) {---) (---) (---) (---) {---)

Sultan çarşılarının anlatılması: Tamamı 600 adet müzeyyen güzellik çarşısı dükkanlarıdır ki gayet süslü ve bakımlıdır. Saraçhanesi hepsinden şirindir ve gayet sanatlı saraç takımları işlenir. Yüncüleri de beğenilir.

Güzellik beldesi şehrin güzellerinin anlatılması: Gerçi Kürd sınırıdır, ama suyunun ve havasının tatlılığından civanı ve güzelleri beğenilir. Halkı; Türkçe, Kürtçe ve Ermeniceyi güzel konuşurlar. Reayası Kürt ve Ermenilerdir.

Yiyecek ve içeceklerinin anlatılması: Evvela beyaz ve has ekmeği, çöreği, böreği ve bağlarında hezari adında bir çeşit elması olur ki ve rahın rah rahın misl-i tüffah (elma gibi faydası boldur) misali bu elma hakkındadır. Lezzette sanki İstanbul yakınında Kocaeli sancağında misket elması gibi hoş kokulu yuvarlak bir elmadır. Devamlı bu elmadan yiyen bütün hastalıklardan kurtulur. Kısacası yeryüzünde benzeri yoktur. Bağlarında ağribnik üzümü Şam'ın zeyni üzümünden taze ve lezzetli üzümdür.

................ (1 satır boş) .................

…

Acaip ve garip sırlı hikmet: Harput şehrinin kıblesi tarafındaki bağlar içinde yalçın kayalarda büyük mağaralar vardır. Orada Temmuz ayı olunca akan sular donup buz olur. O şiddetli sıcaklarda donmuş buzlardan halk kullanıp ciğerleri tazelenir. Temmuz günleri gidip şiddetli kış gelince bütün buzlar eriyip suları hamam suyu gibi olur. Mağaraların içi o kadar sıcak olur ki nice memleketinden ayrı düşmüş insanlar oraya varıp hamam gibi yıkanırlar. Gariplik bunda ki şiddetli sıcaklarda sıcak olup sert kış günlerinde soğuk olacakken Fail-i Muhtar Allah gücünü göstermek için böyle yaratmış. Ayet (---) (---)"Allah dilediğini yaratır ... " [Nur, 45]

Tanrı'nın diğer bir sanatı: Bu şehrin ovasında bir çeşit kaynak su çıkar. Her sene kabak mevsimi geldiğinde bütün uzak ve yakın yerlerden zengin ve yoksul, garip ve miskinler gelip bu ovada çadırları ve ağırlıklarıyla konaklarlar. Öncelikle üç gün tuzlu yemeden, yağlı ve ağır yemek yemeden kaçınıp sabahleyin bir fincan içince üç amel eder, bir fincan daha içene üç amel eder.

Bu tertip üzere on fincan içen sağlam bünyeli adama tam otuz amel eder. Bazı adamlara istifra ettirip tahammül edemeyene tövbe ettirir. "Günahından tövbe eden, günahsız kimse gibidir." [Hadis-i Şerif] Sözü uyarınca pak ve temiz olup sıkıntı ve darlıklarından, bütün hastalık ve rahatsızlıklarından temizlenir. Onun için bu Harput halkı sağlam bünyeli, kırmızı yanaklı olup hekimlere muhtaç değillerdir. Ancak Hakim-i Mutlak'a muhtaçlardır ki ayet; "Yeryüzünde yürüyen her canlının rızkı, yalnızca Allah'ın üzerinedir." [Hud, 6] (---) (---) (---) (---) (---) ( ---) ( ---) ( ---) ( ---)

Harput evliyalarının nur dolu merkadlerinin ziyaret yerleri:

................ (1.5 satır boş) ................