İştib (İştip)

İştib (İştip) hakkında Seyahatname'de yer alan bilgi:

Bu eski kale şehrin batı tarafında, bir kayalı yüksek dağ üzere beşgen şekilli bir şeddadi tümü cilâlı kesme taş ile yapılmış sağlam bir kale imiş, ama eski zamanda [37b] gayet dayanıklı kale imiş. İç el olmak ile zamanın geçmesi sebebiyle imar olmayıp bazı yerleri yıkılıp kale içinde yapı cinsinden asla bir şey yoktur. Kış günlerinde kale içinde koyun ve keçiler kışlar.

İştib varoşu: Kalenin doğu tarafında iki dere tepe arasında bir geniş öz içinde bağlı, bahçeli ve hepsi kârgir yapı, tek ve iki katlı, bakımlı ve şenlikli, hepsi 2.240 adet baştan başa kayağan taş örtülü güzel hanelerdir. Ancak Ahmed Ağa sarayı hâlâ yeni yapılmak ile kiremit örtmüş. Yoksa diğerleri, zengin ve yoksul evlerinin tamamı kayağan ile örtülü mamur evlerdir. (—)

Mahalle sayıları ve isimleri: Hepsi 24 Müslüman mahallesidir. Evvelâ Karakadı Mahallesi, Cuma Mahallesi, Sinan Bey Mahallesi ve Oluklu Mahallesi.

Gönül erbabının mesire yerleri: Şehrin doğu tarafı taşrasında Kavaklı adlı mahalde çeşit çeşit yüksek köşkleri ve akarsuları ile mamur bir meşhur gezinti ve dinlenme yeridir.

Camileri: Tamamı 24 adet mihraptır ki cuma kılman selâtin camileri bunlardır:

Evvelâ kale altında Fethiye Camii; İkiyürekli Ali Bey fetih sırasında kiliseden mihrabını çevirip cami etmiştir. Eski yapı, birkaç küçük kubbeli ve bir alçak minareli eski bir camidir.

Fatihi Sultan I. Murad Han camiine Orta Cami derler. Gayet kalabalık cemamate malik, tahtadan yapılma, dört köşe, bir sanatlı kubbesi saf kurşun ile örtülü bir mamur camidir ki bu şehirde böyle bir yüksek kârgir yapı minareli nurlu cami yoktur.

Hüsam Paşa Camii, bir tepe başında kurşunlu ve kârgir minareli sanatlı camidir. Aşağı Tekye Camii, fukara yeridir. Adlî Efendi Camii, süslü mabeddir. Ahmed Paşa Camii, ruhaniyetli camidir. Şehreküstü Camii, sâlihler yeridir. Kadın Ana Camii, gayet süslü geniş camidir ve cemaati çoktur.

Halkı gayet musallî olduğundan her (—) bunlar meşhur camilerdir.

Mescitlerini bildirir: Tamamı 24 adet adet mescittir. Bunlardan kalabalık cemaate sahip çarşı içinde Arasta Mescidi, Tabahane Mescidi, Haniçi Mescidi, Ortamescit, Sücâh Mescidi, Karakadı Mescidi ve Sinan Bey Mescidi.

Medreseleri: Vilâyet fatihi Gazi Hudavendigâr I. Murad Han'ın camii önünde Muradiye Medresesi derler bir mamur medresedir.

Dârülkurrâları: Hüsam Paşa Camii'nde, Ana Kadın Camii'nde ve Çarşı Camii'nde şeyhülkurrâ her hafta bir Kur'ân öğretir.

Dârülhadisleri: Kale fatihi Gazi Murad Han Camii önündeki medresede hadis ilmi okunur, dersiâmmı var

Sıbyan mektepleri: Tamamı 11 adet sıbyan mektepleri var. Karakadı Mektebi, Cuma Mahallesi Mektebi, Hamam Mektebi ve Sinan Bey Mektebi.

Gönlü yaralı derviş tekkeleri: Hepsi 7 adet tekkedir, ama bunlardan Bayramı tarikatinde Sofyalı Balı Efendi Tekkesi ruhani tekkedir. Adlî Efendi Tekkesi, Emir Çelebi Sultan Tekkesi, Hüsam Paşa Camii yakınında Yukarı Tekke, Aşağı Tekke, Kadın Ana Tekkesi ve Oluk Mahallesi Tekkesi.

Gelen gidenler için kervansarayları: Ancak bir adet hasbî kervansarayı var, ama binde bir gibidir. Kale gibi baştan başa kurşun örtülü, birinci katta 50 adet ve ikinci katta 50 adet kârgir yapı odalar vardır. Ortasında bir geniş meydanında büyük havuz üzerinde bir mescidi var. At ahırı bin miktarı deve, at ve katır alır. Bu ibretlik yapı Küçük Emir Sultan'ın yapısıdır ve Büyük Emir de derler.

Tüccar hanları: Tamamı 7 adet bekâr tüccar hanları var. Sinan Bey Ham, Karakadı Hanı ve Çömlekçizâde Hanı.

Hamamları: 2 adet hamamdır. Birisi Emir Efendinindir, ama Biregalitçe Nehri kenarında şehir dışında faydalı ılıcaları vardır.

Çarşı bedesteni: Tamamı 450 adet sanat ehli usta dükkânlarıdır. Bu güzellik çarşısı ile Küçük Emir Sultan Hanı arasında bir pâk kaldırım döşeli büyük meydanın tâ ortasında bir yuvarlak havuzu var ki şadırvanlarından ve ejder ağızlarından tatlı su havuza akıp tüm insanlar ve hayvanlar ondan susuzluklarını giderirler ki Şâfiî mezhebi üzere ona on bir pâk sanatlı havuzdur.

Bu mahalle yakın baştan başa kurşun kubbeleri yüksek, iki başı demir kapılı bir bedesteni var ki tüm yedi iklimin değerli kumaşları, eşyaları ve ipekleri bu çarşıda mevcut olup güzel ıtriyatın hoş kokusundan insanın dimağı kokulanır. Zira bu diyar halkı hoş kokulara ve türlü türlü ıtriyata düşkünlerdir. Mükellef kahvehaneleri de Emir Efendi'nindir.

İbret verici yapıları: Emir Sultan Kervansarayı yakınında Biregalitçe Nehri üzerinde 5 adet gözlü sanatlı köprü ve kale altında [38a] akan Biregalitçe Nehri üzerinde 5 göz ağaç köprü seyre değerdir.

Kısacası, bu şehir içinde anlattığımız han, cami, çarşı pazar, havuz, şadırvan, bedesten ve köprüler tamamen bu büyük Şeyh Emir Sultan'ın hayratlarıdır ki bu şehri o aziz "Yâ Azîz" ismine mazhar düşüp imar etmiştir. İşte Osmanoğlu devletinde bu tarikat önderi aziz şeyh ve bir de Yemen fatihi Sinan Paşa kimyaya malik olup bu kadar hayır eserleri yapmışlardır. Gerçekten de bir şeyh yalnızlık köşesinde neye malik olup bu kadar hayrat ede. Elbette iksir-i a'zam kimyası bereketiyle bu kadar eserler yapmış ki bir padişah malik değildir. Ve ziyafet evi imaret de Emir Efendinindir ki nimeti zengin ve fakirlere dağıtılır.

Halkın özel lehçesi: Tüm şehir halkı düzgün Türkçe bilirler, ama tüm reayaları Sırp ve Bulgar kefereleri olmak ile tüm vilâyât halkı Sırp ve Bulgarca konuşurlar, ama Arnavutça bilmezler. Bu şehre Ofçabolu vilâyeti yakın olduğundan bu şehir halkı Yörük kavmi lehçesiyle de konuşurlar. İnşaallah Yörük dili de yeri geldiğinde yazılır.

Erkeklerin giysileri: Hepsi çuka ferace, kontuş ve serhatli kürk, beyaz sarık, boğası kaftan ve ipek de giyerler.

Kadınlarının giysileri: Bütün kadınları yassı başlı ve çemberli tülbent, siyah boğası ve beyaz aba ferace giyip edeplice gezerler.

Can bağışlayan havası: Suyu ve havasının güzelliğinden halkı sağlıklı ve zinde olup İştib mahbûb ve mahbûbesi meşhurdur.

Sanayii: Rum, Arap ve Acem'in avcıları arasında İştib çakısı meşhurdur, ama rakısı yerilir. Genellikle sanatkârları çakıcıdır. Her yere hediye götürürler. Bir çeşit şebekeli ve keskin çakısı olur, ama bıçağı da olur, ama güzel değildir. 32 çeşit kirazı sicilde yazılıdır ki ceviz kadar sulu ve yemesi hoş kirazları olur, ancak keçi memesi hepsinden meşhurdur.

Abıhayat nehirleri: Şehir içinde Küçük Emir Sultan Köprüsü altından ve kale dibinden akan Biregalitçe Nehri 5 konak yer dolaşıp tâ Usturumca şehri karşısında Bobosta Yaylası’ndan gelip bu İştib'den güneye doğru 3 saatlik yer gidip Vardar Nehri'ne karışır hoş sudur ve sindirimi gayet hızlıdır. (—) (—) (—)

İştib şehri şehrengizinin tamamlanması:

......................(3.5 satır boş)..................

İştib'in ziyaret yerleri: Evvelâ Hüsam Paşa Camii'nde Şeyh Muhyiddin-i Rumî hazretleri medfundur, sırrı aziz olsun.

Sofyalı Balı Efendi Tekkesi ve Küçük Emirzâde Cenân Efendi ziyareti: Sofyalı Balı Efendi hazretlerinin müridi olup Bayramî tarikatinde namlı olup iksir-i a'zama malik olunca bu şehre yerleşmiştir. Ama bu İştib şehrinde bu kadar kurşunlu han, imaret ve gayri hayratlar yapan Büyük Emir Efendi Sultan, İstanbul'da Atmeydanı’ndan aşağı Kadırga limanı yolu üzerinde Koca Mehmed Paşa Camii'nin avlusunda medfundur. Allah rahmet eylesin.

Adlî Efendi Türbesi ve dahi Şehreküstü varoşunda kale altında akan nehrin altı göz ahşap köprünün başında Sünbül Efendi merkadi.

Sonra Hüsam Paşa Camii yakınında Alâeddin-i Rumî sırrı aziz olsun ve ona bitişik Mevlevî Şeyhi Mustafa Efendi; fâzıl, âlim ve âmil imiş, halkın ziyaretgâhıdır. Allah hepsine rahmet eylesin.

Büyük zatlardan yüz adet azizler ziyaret ettik, ama çok gezmekten hatırımızda kalan bunlardır ki yazıldı. Allah hepsine rahmet eylesin.