Zeban (Megali Chora)

Zeban (Megali Chora) hakkında Seyahatname'de yer alan bilgi:

Dağlar içinde boşlukta mamur, şirin ve süslü bir kasabadır. Dağlarında harap kaleleri vardır. Deniz kıyısında değildir. Kaptan Paşa Eyaleti'nde Karlıeli Sancağı toprağında hass-ı hümayun olup voyvodalıktır ve 150 akçe kazadır. Nahiyesi (---) adet köydür ve Lahor kazasına bağlı naipliktir. Sipah kethüdayeri, yeniçeri serdarı, muhtesibi, bacdarı ve haraç emini vardır.

Ve 4 adet mihraptır. Çarşı Camii kalabalık cemaatli olup minaresi kırık tuğla yapıdır ve avlusu tamamen uzun servi ağaçlarıyla süslenmiştir. Ve Küçük Çarşı Camii. Başka 11 adet mahalle mescitleri vardır.

Ve 2 adet medrese, 3 adet mektep, 3 adet tekke vardır ve 3 adet tüccar hanı vardır.

Ve 2 adet hamamı vardır, biri Küçük Çarşı Hamamı ve biri Büyük Çarşı Hamamı'dır ki bu hamamlar birbirlerinden tam bin adım uzak yere yapılmışlardır.

Ve toplam 57 adet dükkanlardır. Büyük Çarşı 50 dükkanlardır ve Küçük Çarşı 7 adet dükkancıklardır, ama daha önce bu da mamur pazar imiş. Haftada bir büyük pazarı durup nice bin adamlar toplanıp her meta bol bol bulunur. Bu pazarın bac u pazarı, ilk bu şehri Fatih zamanında yapan Musahib-i şehriyar! Bizeban Musa Ağa Camii evkafıdır. Bizeban bir dilsiz ağa yaptığı için bu şehre Zeban şehri derler ki bizebandan bozulup kalmıştır.

Bu şehir 300 adet kiremitli, toprak ve kerpiç duvarlı ufak tefek, o kadar da mamur olmayan, bağı bahçesi çok şehirdir. Hala insanı azdır, zira 4 sene bu şehirden veba çıkmamıştır. Hatta bu hakirin bu şehre gelmesine engel olup,

Eğer varırsanız gayri şehre vardığınızda Zeban şehrine vardık demen, gayri şehir halkı 'Bunlar vebalı şehirden gelmişlerdir' diye sizlerden nefret edip aç susuz kalırsız" dediler.

Hamd olsun gelip bir zarar görmedik, ama gerçekten bir adam bulamayıp şehir dışında bir bağ içinde Karlıeli Sancağı müsellimine padişah emirlerini ve Serdar Ali Paşa mektuplarını verip padişah fermanı üzere Manya Vilayeti muhafazasına asker ve reaya talep edip 300 guruş ihsan ile bir atını aldık. Bir gece konuk olduk, ama suyu ve havası ağırdır. Pirinç yetişir, Zeban tütünü cihanı tutup bütün diyara Zeban tütünü buradan gider, iri yapraklı ve kötü kokulu tütünü olur.

Bu şehrin akarsuyu olmadığından herkes kuyu suları içerler, ama gayet verimli yerlerdir. Burada ademoğlu az kaldığından bir kadın veya bir bakire kız bir adama 5-6 kese ergenlik verip bir Müslümana varır. Genellikle kadınları ve kızları Müslümanın avratlarıdır ki bu diyarın adetleri böyledir. [340b] Onun için bütün çoluk çocukları ve kendileri de Rumca ve Türkçe konuşurlar, ama Rumşa kavimdir.

Bütün giyecekleri çuka esvaplardır. İhtiyarlarının başlarında beyaz sarıkları olur, taze yiğitleri kırmızı fes giyip Cezayirli elbisesiyle gezerler. (---) (---) (---)