Şamahı

Şamahı hakkında Seyahatname'de yer alan bilgi:

Nice kereler daha bu Şirvan üzere savaşlar olur. Sonunda 991 [1583] tarihinde Sultan III. Murad zamanında Özdemiroğlu Osman Paşa başkumandan olup Babülebvab'ı yani Demirkapı'yı feth edip Şamakı Kalesi'ni de aman ile fethedip tamir etti.

Bundan sonra yine kızılbaş Şamahı'ya istila edip yine (---) tarihinde III. Murad Han zamanında Ferhad Paşa feth etti. Ta Sultan IV. Murad zamanına gelinceye kadar Osmanlılar elinde idi.

Sonra yine kötü yaşayışlı kızılbaş Şamahı'yı ve Demirkapı'yı işgal edip Demirkapı'dan (---) Paşa ve Handan Ağazadeler aman ile çıkıp İstanbul'a geldiler. O zamandan beri Şamahı Kalesi Acem elinde kalmıştır, hala hanlıktır.

Ve kadısı ve on iki hakimi var. Kalesi Kür Nehri kıyısında yüksek bir tepe üzerinde sağlam, dayanıklı surları olan taştan yapılmış bir kaledir. Hala iç kalesi gayet dayanıklı ve mamur kaledir. Ama aşağı dış kalesi yer yer yıkılmıştır. Kale kumandam, dizçöken ağası ve bin adet kale neferatları vardır.

Ve şehir içinde tahminen yedi bin bakımlı ve şenlikli evleri, tamamen taş duvarları, dam ve çatıları amber kokulu toprak ile örtülü hanelerdir. Ve her hanede birer akar suları mevcuttur. Ve bağ ve bahçesine hadd ve sınır yoktur.

Ve tamamı 26 mahalledir. Evvela Meydan Mahallesi, Şaburan Mahallesi, kale içindedir. Şehrin seçkin yerinde olduğundan gayet san'atlı haneleri var.

Ve hepsi 70 mihraptır. Evvela Div Ali Camii, eski yapıdır. Eski zamanda Şah Tahmasb'ın hanı imiş, ama Sünni olduğundan bu camii inşa etmiş.

Taşra varoşta kalabalık cemaate sahip Şah Safi'nin Cami-i Kebir'i, Kisra kemerlerinden nişan [313a] verir şirin bir yapıdır ve avlusunda bir Şafii' havuzu, şadırvanı ve etrafında talebe odaları vardır.

Ferhad Paşa Camii'nin evkafı olmadığından kapıları kapalıdır ama Rum (Anadolu) tarzı gönül açan bir cami imiş.

Özdemiroğlu Camii, hala medresedir; şehrin müftüsü ders okutur. Bu camilerden başka zaviyelerdir.

Ve yedi ders evi medresesi, bir aşevi, Şah Hudabende'nindir ve kırk adet sıbyan mektebi var.

Yedi gönül alan hamamı var. Ama bunlardan suyu ve havası tatlı, aydınlık yapı ve gönül açan hamam Şaburi hamamıdır. Pek çok halvetleri ve ortasında havuz ve fıskiyeleri var. Ve Şirvan ülkesinin güzeli, Hoten ceylanı gözlü, gümüş tenini gök mavisi futaya sarmış pak tellakleri var. Meydan Hamamı, Kazak Han Hamamı, Ferec Han Hamamı ve kaleden dışarı kale yakınında Husrev Han Hamamı gayet tatlı hamamdır. Ve bu hamamlardan başka her bağda birer hamam ve birer Şafii havuzu bulunmaktadır.

Bu şehir içinde toplam 44 adet kargir yapı kervansaraylardır ki her birinde nice bin tümen Karun malına sahip tüccarlar konuk olup kalırlar. Ve mihmandarlarının hepsi yahşı canlardır. Ve herkes hanesini kilitsiz kapatıp çarşı pazarda mallarını satarak hanesine gelirler. Yine dükkanlarını da metalarıyla hali üzere bırakırlar, gözcüler ve bekçiler beklerler. Ta bu derece güvenli ve emniyetli Şirvan diyarıdır.

Hepsi 1.200 dükkançelerdir. Ama kargir bedesteni yoktur. Lakin yine bütün değerli mallar bol miktarda bulunur. Kahvehaneleriyle berber dükkanları gayet süslü, ariflerin toplandığı, ileri gelenlerin ve zariflerin mekanı yerlerdir.

Havası gayet yumuşak ve ılımandır, zira beşinci iklimin son · 1 noktasıdır. Verimli topraklarında pirinç, pamuk, yedi çeşit sulu üzümü, Abbasi ve meleçe armudu, karpuzu ve güzelleri dünyaca meşhur ve beğenilir.

Halkının çoğunluğu Sünni, Hanefi mezhebinde alimleri ve salihleri vardır. Gizlice cemaatle namaz kılarlar.