Demenhur

Demenhur hakkında Seyahatname'de yer alan bilgi:

Dem-i Nehür'dan bozma Demenhur derler. İsim sebebi odur ki Hazret-i Ömer zamanında Amr ibnü'l-As hazretleri Mısır'ı fethedip 7 yıldan sonra Mağrip hacıları esenlikle geçsinler diye bu Buhayre Vilayeti üzerine 30 bin asker ile gelip Melik Mukavkıs kardeşi Kıpti Tavtis melik iken bu Buhayre'yi kuşatıp 70 gün cenk edip kılıç çalarak, Kıpti ve Rum keferelerini kırarak bütün kafir askerlerini kılıçtan geçirip demleri [kanları] nehir gibi aktığı için fetihten sonra bu şehre Dem-i Nehür dediler. Dem-i Nehür'dan galat Demenhur derler.

Mısır ikliminde bundan çok eyalete malik hükumet yoktur. Ta bir ucu Mağrip'te Fas padişahıyla, bir tarafı Merankeş padişahıyla komşudur. Bir tarafı güneyde İsvan Vilayeti'ne ve bir tarafı batıda Trablus'a varır. Ve bir tarafı altın tibri gelen Eveile'ye varır. Bir tarafı ta Cebelü'l-ahzar'a ulaşır. Said-i ali tarafından bir ucu Elvahat'a ve bir tarafı ta Berberistan'a varır. Ama cüret sahibi kaşifler gerektir ki bu geniş arazide olan mahlukat cinslerini zapt u rapt edip becerisini gösterip 200 kese padişah malını bu zikredilen iklimlerden ve eyaletinde 360 adet köyden tahsil ede. Hakim olanın en az 500 atlı cünd1 ve 500 tüfenkli yiğit ile inip binmesi gerektir

…

Mısır kulundan, 7 bölük askerinden bin adam muhafazacısı vardır. Şehirde yeniçeri serdarı, azehistan çorbacısı ve nakibüleşrafı vardır.

Bu kaşifin yönetimi altında kaşifi vardır.

Evvela Rumbiye kaşifi Huş-ı İsa şehrinde sakindir. Tarrane kaşifi, Saf-ı Derec kaşifi, Eveile kaşifi ve Buhayre Malih kaşifi vardır. Ama hala Mağrip Trablus eşkıyaları altın tibri gelen Evcile kaşifliğini zorla zapt edeli 26 sene oldu. Saf altını olur. Hamd olsun hakir çok malik olmuşuz. Bu zikrolunan kaşifliklerin her biri beşer altışar yüz adamla iner ve biner kös ve alem sahibidir. Hepsi Buhayre kaşifinden hil'at giyer, Mısır divanından giymezler.

Kısacası Buhayre kaşifliği büyük hükumettir.

Kadısı 300 payesiyle sitte-i sani kazalarındandır. Senede 3 bin guruş hasıl olur. Yönetimi altında 366 köy vardır.

6 nahiye naipliği vardır: Tarrane nahiyesi, Rahmaniye nahiyesi, Huş-ı Nebi İsa nahiyesi, Saf-ı Derec nahiyesi ve (---) şehri nahiyesi. Ama bu nahiyelerin halkı genellikle şeraite itaatkar değillerdir.

Demenhur şehri Buhayre Ovası'nın ortasında Melik Eşref Arkı kenarındadır. Doğu tarafı Nil'e dört saat uzak Rahmaniye beldesidir. Kuzey tarafı yarım saat uzak Nasıriyye nahiyesi arkı derler bir göl kenarında vaki olmuştur, bir acı göldür. Ve yıldız rüzgarı canibine 10 saat uzak mamur ve şenlikli köyler geçince İskenderiyye Kalesi, büyük şehirdir.

Doğudan batıya bu şehrin boyu tam 3 bin adımdır. Ve toplam 5.500 toprak örtülü kat kat mükellef, süslü ve mamur haneler ve başka fukara evleri vardır. 21 mahalle, 70 yedi mihrap, 14 adet Cuma kılınır eski sultan camileri ve başka camiler vardır.

…

7 tekkesi, 40 sıbyan mektebi, 11 sebili ve bazı köşelerde küçük kubbe sebilcikleri var.

3 medrese ve 2 hamamı var. Cami-i Mevta [Merhum] dibindeki hamam Huş-ı İsa binasıdır, eski hamam olmakla yapısı ve havası hoştur. Ama çarşı içinde Çukur Hamam Şeyh Ebussuud'undur, küçük hamamdır.

Bu şehir içinde 680 dükkan vardır, ancak bedesteni yoktur. Yine her kıymetli eşyalar bolca bulunur.

Ve 8 ham, 7 kahvehanesi ve 47 bezirhane işliği var. 200 cüllah dükkanı mahalleler içinde vardır. Ve 7 miri boyahanesi var.

Bu çarşıların üstü tamamen örtülüdür. Saraçhane ve Pabuççular Çarşısı sıralı yapıldığından süslü çarşıdır.

Bütün yolları gayet geniştir. Tüm evleri kerpiçten zengin ve fukara haneleri ikişer kat mamur evlerdir. Bütün suları kuyulardır, biraz acıdır, ama kullanılınca özelliği vardır. Ebürriş yolu üzerinde bir su kuyusu vardır, şehrin tabiat sahibi olan ayanları o kuyudan içerler, gayet lezzetli ve soğuk suyu vardır. Havası o kadar iyi değildir. Bir adam soğuk alsa değme bir hal ile iyileşmesi zordur. Sağlığını düşünen kimseler kendi kendinin hekimi olup "İlim ikidir. Birincisi beden ilmi, ikincisi din ilmi" hadisi mazmunu üzere her diyarda, özellikle bu Demenhur' da kendini sıcak tutması gerekir.

Bu şehrin bağ ve bahçesi yoktur, ancak dört tarafında göklere yükselmiş uzun hurma ağaçları vardır. Bütün meyvesi Saf-ı Derec'den gelir. Feyyum şehri üzümünden hoş, sulu, lezzetli üzümü olur. Bu şehrin zemini çorak olduğundan buğdayı az olur.

Halkının yüz renkleri buğday tenli olup Behice ve Hınadi Urbanında yıldız gibi parlak kızlar olup öyle güneş parçası mahbub ve mahbubeleri var ki sanki Hınadi mahbubudur.

Bütün kadınlarının ve bakirelerinin elleri, kolları ve çeneleri tüm mavi çivit ile türlü türlü şekiller ve çiçeklerle nakışlıdır. Tüm kadınlarının kolları, boyunları ve ayakları altın ve gümüş halhallar ile süslüdür. Zengine kadınları siyah burka bürünüp al ve ala ipek gömlek giyerler.

Erkeklerinin ayanı çuka ve çeşitli kumaşlar giyerler, fukaraları Mısır alacası giyerler.

Bu şehrin yiyecek, içecek ve imalatları, mavi bezi hoş ve temiz olur, zira pamuğu gayet bol olur. Çeşit çeşit nakışlı cecimi ve hımılı olur. Bunlara Anadolu'da kilim derler. Kırkar ellişer arşın kilim olur ki 40-50 sene kullanılır. Zeytü'l-han, yani bezir yağı, beyaz ekmeği ve hoş ihramı gayet meşhurdur. Adam kellesi kadar mor patlıcanı, tuzu, nakışlı renk renk Mısır hasırı, gölünde nice türlü balıkları ve Karakız taraflarında olan Safed Köyü'nde çeşitli meyvelerden başka lezzetli şıralı üzümü Mısır'ı da doyurur.

Kısacası büyük şehirdir. Ama mansarı, yani haramisi korkusundan her gece bir adam evinde rahat uyuyamayıp silahlı olarak "Allah yektir yek" deyip nöbet beklerler. Hatta hakir orada iken bir azeb çorbacısının hanesini insanların gözü önünde haramiler basıp bir hayli cenk ederler. Meğer çorbacı tabileriyle hazır imiş, haramilere kurşunu lanet yağmuru gibi yağdırıp 7 haramiyi öldürdüler. Ancak çorbacının dış avlusunda bir devesi kaybolup kılıç artığı haramiler kaçtılar.

Şehri, her gece 200 gafir, yani bekçiler şehrin çevresini kuşatıp korurlar. Bu muhafızların geçimlerini sağlamak için vilayet halkından senede 2 bin guruş toplanıp bu bekçilere verirler.

Kısacası, gayet gözü pek ve sert hakim olsa bu gibi haramiler hareket etmeye kadir olamazlar, vesselam.