Kaşa (Kösice)

Kaşa (Kösice) hakkında Seyahatname'de yer alan bilgi:

Macarcada Kaşa sözü (—) demektir. Bu şehir Acem diyarından gelen Menuçehr evlâtlarından Kaşa Ban yapısıdır ki Tise kıyısında devler ile ceng edip devleri kıra kıra Tise Nehri'ne döküp sonunda kendisi de Tise Nehri suyuyla boğulmuştur. Hâlâ yapıcısı Kaşa, Tise Nehri kıyısında bir muteber kilisede yatar, onun için hâlâ bazı balıkçılar Tise Nehri'nden kazan kadar dev kelleleri ve bedensiz 8 arşın uzunluğunda diz kemikleri çıkar.

Sonra Kaşa Ban Menuçehr evlâdı ismiyle isimlenmiş güzel bir kale olup günden güne imar olduğundan bütün kralların hasretini çektiği yer olmuştur.

Daha sonra nice kraldan krala geçmiştir. Hâlâ hâk-i Orta Macar'da Kurs keferesi içinde Nemse çasarı hükmünde ve gâh Erdel kralları elinde olup bütün keferesi Erdel, Nemse, Orta Macar ve Kurs kâfiridir, ama reayası Eflak ve Korol'dur.

Kalesi, Kaşa Yaylası eteğinde dörtgen şekilliden uzunlamasına şeddadi kesme taş, sağlam ve dayanıklı bir savaş kalesidir ki sanki Eğre Kalesi gibi dağ eteğine kurulmuştur. Ancak bu Kaşa, Eğre'nin üçü kadar var bir geniş ve büyük tabyaları var. Dağdan tarafı bir büyük gayyâ gibi hendeği ve 8 adet yeni ve sağlam kapıları var. Çepçevre 2 kat kale duvarı ve kale dışında Kahkaha Şeddi gibi sağlam tabyaları, kirpi gibi balyemez toplar ile bezenmiş ve çeşit çeşit hile ve şeytanlıklar ile döşenmiş sağlam hisardır ki geçmişin ustaları bütün güçlerini sarf edip bu hisarda öyle ustalıklar etmiştir ki zamanımız ustalarının o şanı yüce yapıya denk bir hisar yapmaya güçleri yetmez.

Sözün kısası, bu yeryüzünde öyle bir sanatlı, parlak ve cilâlı ağaçlı şirin kale yoktur. Allah'ın yarattığı bütün cinslerle dolmuş işlek, sağlam yapılı kaleli bir şehirdir ki Erdel diyarında bu Kaşa şehri ve Praşo şehri sanki Mısır'a denktir ve kış yaz insan deryasıdır.

Hisar içinde 4.000 adet saraylar ve diğer haneleri kat kat kârgir yapılar vardır. Her biri birer tür tarz ve tarh üzere yapılmış şahnişin ve sanatlı köşkler ile bukalemun nakşı gibi haneler var ki hepsinin damları baştan başa renkli sırçalı kiremit, sarı pirinç, beyaz kalaylı teneke ve has kurşun ile örtülü saraylardır ki her birinin anlatılması, cevher saçan kalemler ile yazılması mümkün değildir.

Kale kapılarının araları ağzına kadar cebehaneler ile dolu, bekçiler ve gözcüler ile döşeli ve hazırdır. Zira bu kale halkının korkuları daima Leh'den ve Çek'dendir.

Kaşa şehri varoşunun özellikleri

Bu kaleden dışarı güney tarafta kıbleye bakar yokuş aşağı tüm evleri biri biri üzere önünü görecek şekilde, bir bakımlı ve süslü büyük varoştur.

Bu da dörtgen şekilli bir yalın kat kaledir, ama hendeği gayet sarp ve sağlamdır ki bu şehir iki saatte ancak dolaşılır, işlek şehir, süslü kasaba ve mamur beldedir ki kâfir memleketinde böyle kıbleye bakar şehir yoktur. Şehir içi baştan başa satranç nakşı tarh olunmuş anayolları pâk kaldırımlı sokaklardır ki yazılması bir şekilde mümkün değildir.

Çarşısı, bedesteni: Tamamı 1.060 adet kârgir yapı, süslü güzel dükkânlardır ki bütün nefis yiyecekleri ve türlü türlü değerli kumaşlardan giyecekleri satan hepsi güneş ve ay parçası güzel kızlardır.

Ve tamamı 11 adet hanlardır. Bunlardan Gabor Ban Hanı kale gibidir.

Ve 3 adet hamamları var, kubbeli değildir. Tahtadan bir çeşit dört köşe kubbeli kireç ve horasan ile yapılı [13b] başka bir tarz sobalı hamamlardır, ama dört tarafı kârgir duvarlara kat kat kârgir merdiven gibi yerler edip her birinde kurnaları var, ama aşağı sofada olan adamlara yukarı sofada yıkanan adamların kirli suyu sıçramaz garip sanattır. En aşağı tabakası soğuktur. Ondan aşağı havuzlu meydandır, orta tabakaları da sıcaktır. Daha yukarı katları da sıcaktır, tâ kubbe hizasındaki katı ateş parçasıdır. Herkes tahammülüne göre sofalarda yıkanırlar. Külhanı dışarıda değildir.

Hamamın dört köşesinde dörder adet billur camlı sobalar var ki camlardan ateşleri görünür. Ve tellâkları hep kocakarılardır ki her biri birer hekim zamane ihtiyarlarıdır. Eski hekimler böyle hamam icat etmişler ki asla insan sıkılıp rahatsızlık vermez.

Bütün anayolları, baştan b