Vardar Yenicesi (Yanniça)

Vardar Yenicesi (Yanniça) hakkında Seyahatname'de yer alan bilgi:

2 adet kaledir. Biri Tekfur Pınarı Kalesi'dir ki şehrin bir ucu orada imiş. Bir kalesi hala mamur olan şehir olduğu yerdedir ki ona Verebiye Kalesi derler. Onun için Defter-i Hakani’de Vardar Yenicesi Verebiye Sahrası Kalesi derler. Rum krallarından yine Feylekos evlatlarından iki kardeş iki kale yapmıştır, biri Tekfur Kral ve biri Verebiye Kral yapısıdır. Nice kraldan krala değip sonunda 764 [1363] tarihinde Gazi Hudavendigar beylerinden Gazi Evrenos fethedip sancakbeyi taht merkezi etti. Kalesini yer yer yıktı etti ki bir daha Rum kafiri tamah edip muhasara etmeyeler.

Hala Rumeli Eyaleti'nde Selanik Sancağı toprağında 300 akçe şerif kazadır. Ve nahiyesi (---) köydür. Ve hükumeti (---) (---) dir. Ve kazası 300 adet hane yazılıp hane-i avarız ordu ve nüzülat vergileri verirler. Sipah kethüdayeri, yeniçeri serdarı, muhtesibi, bacdarı ve şehir kethüdası vardır.

Yenice şehri zemininin şekli: Anılan 2 kalenin arasında bir geniş dereli, tepeli ve bayırlı yerde 17 adet mamur mahalleli şehirdir. Evvela (---) Mahallesi,

.................. (1 satır boş) ................... .

Meşhur mahalleler bunlardır.

Ve 1.500 adet kiremit örtülü bağ bahçeli, tek katlı, iki katlı geniş ve birbirlerinden uzak yapılmış kargir yapı hanelerdir ki her birinde abıhayat sular ve bahçeler bulunur.

Ve 17 adet beylerbeyi ve diğer ileri gelen camileridir. Bunlardan mükellef, mükemmel, mamur, süslü ve kalabalık cemaate sahip çarşı içinde İskender Bey Camii, kurşun kubbeli eski mabettir. Kıble kapısı üzere yazılan tarihi budur:

Ammere'l-İskender min nesli Gazi Evrenos,
Daru hayrı ceddehü'l-a 'la fe'amme nef'uha,
Ecruhafi darz 'l-uhra cennetü 'l-me'va lima,
Cae fi tarihiha darun kararun ecruha. Sene (---)

Sonra, Badralı Camii, geniş ve sanatlı mabettir.
İsa Bey Camii, gerçekten de eskinin mimarı hendese ilmine göre sevimli cami yapmış ki görenler çok beğenirler.
Receb Çelebi Camii, Bu da eski ve nurlu camidir.
Şeyh İlahi türbesinde Ahmed Bey Camii.

Bu yazılan 5 adet camilerden başka 12 adet mahalle mescitleri vardır. Bunlardan Evrenos Gazi Mescidi ve Şeyh İlahi Mescidi,
.................. (1 satır boş) .................... [230b]

Ve 1 adet medresesi vardır, o da Gazi Evrenos Bey'in kurşun örtülü kubbelerle bezenmiş ilim yuvası medresedir.

Bir adam her ne kadar ahmak, anlayışı kıt ve geri zekalı olsa da bu dershanede bir kere bismillah dese elbette bir yılda tefsir istihrac etmeye liyakat elde eder, zira Şeyh İlahı hazretlerinin nazargahıdır. Bütün talebeleri ve hocaları mevcut olup her talebeye vakıf tarafından et ve mum bahaları verilir.

Ve 7 adet sıbyan mektebi vardır. Evvela Yürekli Ali Bey Mektebi, Receb Çelebi Mektebi, İsa Bey Mektebi ve (---) (---) (---) bunlar meşhurdur.

Ve (---) adet abdalan dervişleri tekkesi vardır. Bunlardan Şeyh İlahi' Tekkesi, (---) Tekkesi ve (---) (---) Hankahı mamurdur.

Ve 3 adet fakirlere aşevi imareti vardır. Bunlardan Receb Çelebi İmareti, Şeyh İlahi Medresesi İmareti ve Gazi Evrenos Türbesi İmareti. Bunların zengine, yoksula, herkese nimetleri daimdir ki gece gündüz Keykavus mutfağında Hıristiyan ve Yahudilere bile yemek dağıtılır.

Ve 740 adet çarşı pazar bedesten dükkanı var, bütün kıymetli eşyalar bol bol bulunur. Ama 6 adet kurşun örtülü, cevherli kubbeli ve 4 adet demir kapılı kargir yapı bir sağlam ve dayanıklı bedesteni var ki değme şehirde öyle bir güzel işyeri yoktur.

…

Ve bir adet hasbi kervansarayı var. O da Gazi Evrenos Bey' in hayratındandır ki gece gündüz beşer altışar yüz kadar atlılar konup her ocak başına birer bakır sini yemek, adam başına birer ekmek, birer yağla birer şamdan ve her at başına birer torba at yemi gelip bütün yolcular bu bedava yemeği yiyip açlıklarını giderdiklerinde hayır sahibine her adam birer Fatiha okuyup hayrat sahibinin ruhunu şad ederler. Gerçekten de büyük hayrattır.

22 adet abıhayat çeşmeleri vardır. Bunlardan çarşı içinde hanlar önünde 4 gözlü can besleyen çeşmesi var ki her pınarı lülelerinden insan pazısı kalınlığı akar, oradan taşıp aşağı ibretli Tabahane Çarşısı'na gider gayet lezzetli ve faydalı berrak sudur. Bu çeşme üzerine hayrat sahibi köşk inşa edip tüm yolcular orada toplanıp görüşüp bilişirler, bir irfan yuvası güzel köşktür. Bütün çeşmelerin suları tamamen Gazi Yaylası'ndan gelir. Ancak bu şehre göre suyu azdır, zamanla yolları bozulmuştur.

41 yerde Kerbela Çölü Şehitleri ruhları için yapılmış susamışlara sebiller, Kevser sulu sebilhaneler vardır.

Beğenilenlerinden, genellikle halkının işleri ve kazançları şimşir kökünden, karaçalı kökünden, erik ve kızılcık ağaçları özlerinden çeşit çeşit sanatlı kaşıklar, keşkül ve zerdesteler yapıp geçimlerini sağlarlar. Ve vilayet vilayet bu şehrin kaşıklarından hediye götürürler. Ve Bursa'nın imam lülesi kadar meşhur tütün lülesi işlenir.

Yenice'nin [231a] kuzu kulağı gibi tütünü Rum, Arap ve Acem'de meşhur olup birer okka kadar iki başı sivri ve ortası yumru tütünü bir yere toplayıp kıl iplerle bağlayıp tüm vilayet ayanına hediye götürürler. Hakir ömrümde tütün içmedim ama bu Yenice tütününün misk ve ham amber kokusundan hoşlanırım. Ta bu derece misk kokulu tütünü olur.

Külliyatı övgüsünün tamamlanması

Evvela nice bin hanedan sahibi ayanı kibarı çeşit çeşit çuka elbiseler giyip ferhadhani, hezari, altınbaş, hürtkari ve köse destar sarık sarar eşrafı vardır. Orta halli olanlar, tüccar ve sanat ehli çuka kontoş, çuka çakşır, çuka samur, zerdeva kalpak, kopçalı çakşır ve bellerinde teybend kuşaklarında kortela bıçak ve varsak taşıyıp Rumeli gazileri gibi gezer yiğitleri vardır. Ama dilleri Rum lehçelerine yakın, varmisik, gelmisik, onlar ile görismisik, şöyle etmisik ve böyle etmisik, kısacası sık lafzını sık sık kullanırlar. Kadınları da çuka feraceler giyip yassı başlarına beyaz tülbent ızar bürünüp yüzlerine kıl örtü dutuk edinip edeplice gezerler.

.................. (2 satır boş) ................... .

Havası biraz ağır olduğundan vilayet halkı Temmuz ayı eyyam-ı buhüra kadar tamamen yaylağa çıkarlar.

Yenice-i Vardar Dağı Yaylağı'nın anlatılması

Bu şehrin batısı ile kuzeyi arasında yarım yol yakın bir garip seyirlik yaylaktır. Yenice halkından başka Yenice'nin çevre köy ve kasabalarının halkı da Temmuz günlerinde bu yaylağa bütün hayvanlarıyla çıkıp 5-6 ay yaylalanırlar. Ta Gazi Evrenos zamanından beri yapılmış camileri, dükkanları, hanları, mescitleri ve 1 adet hamamı vardır. Hala Gazi Evrenos evkafı büyük bir yaylak olup "aded-i ağnamı ebedi olarak" diye fermanlar ile bu yayla Evrenos Bey evkafıdır. Bütün gelirleri mütevellfsi tarafından toplanıp aşağı şehirdeki imaret, tekke, hamam ve medreselerinin mürtezika ve hizmetçilerine tahsisatları verilir.

Suyu ve havası hoş, nice yerde hayat pınarı gibi kaynak sularının nicesini künkler ile yeraltından şehrin imaretlerine götürmüşler. Çam; ardıç, çimşir, ardıç ve çam fıstığı gibi hoş kokulu çeşitli ağaçlar ile süslü bir yaylaktır.