Mardin

Mardin hakkında Seyahatname'de yer alan bilgi:

Dicle Ceziresi içinde Şatt'a iki menzil yakınlıkta bir çölistânda göklere baş uzatmış bulutlu gökyüzü gibi dalgalı renkli yüksek bir kayanın üzerinde Kudret eliyle yapılmış bir kaledir. Cenâb-ı Bârî işi bir kaledir ki özelliklerini anlatmada diller kısa ve kalemler kırıktır. Lâkin bu hakir kul kendi dilimizle, elden geldiğince, güneşte zerre ve deryâda katre [denizde damla] gibi övmeye cesaret edip yazalım.

Bu uzun boylu kale öyle yüksektir ki en tepesinde olan yapıların duvarları ve burçları gökkuşağı gibi mavi bulutlara ulaşıp kuşluk vakti olup nilgûn renkli bulut kaybolmadan kalenin tepesinde olan minareler ve diğer yüksek yapılar görünmez. Ta bu derece yüksek benzersiz bir kaledir.

Hatta bütün cihanı gezen kara ve deniz seyyahlarının söyledikleri üzere bu yeryüzünde bütün memleketlerde binlerce büyük kaleler gördük ama Osmanoğlu devletinde Mardin gibi ibret verici kale görmedik, derler.

Hatta bu hakir sarp ve çetin kalelerden Afyonkarahisarı Kalesi, Şebinkarahisarı Kalesi, Makü Kalesi, iman şeddi Van Kalesi, İmâdiye Kalesi, Markab Kalesi, Haşan Kalesi, Ermenak Kalesi, Gerek Kalesi, bunlar Anadolu kaleleridir; ama Rumeli diyarında Benefşe Kalesi, Gördüs Kalesi, Misistre Kalesi, [211a] Yayiçse Kalesi, Tin Kalesi, Sin Kalesi, Bulgay Kalesi, İzvornik Kalesi, Arnavut Belgradı Kalesi, Akkirman Kalesi, Kırım bölgesinde İnkirman Kalesi, Sudak Kalesi, ibret verici Menkub Kalesi, bu yukarıda yazılan hudayî kaleleri bu hakir kulun görmesi nasip oldu, ama hiçbiri bu Mardin Kalesi'nin benzeri değildir. Zira en tepesine tam iki fersahta çıkılır. Dört tarafından üçer dörder menzil yerden görünen iman şeddi bir kaledir. Bu kaleden Nusaybin Kalesi, Sincar Kalesi, (—) Kalesi, Sincar Dağı uçsuz bucaksız ovalar ve çöller apaçık görünür.

Bu Mardin Kalesi'nin bir yolla fethedilmesi insanın gücü dahilinde değildir. Ancak kuşatma ile yahut gizlice kaleye girilerek fethedilebilir. Yoksa bir yolla elde edilmesi mümkün değildir.

Kale içinde o kadar mağaralar, karanlık saklanma yerleri ve su sarnıçları var ki onar sene kuşatma olsa yetecek kadar su sarnıçları vardır.

Ve bütün tepelerin yalçın kayaları üzerine rahmet yağmurları indikçe bir damla rahmet suyu boşa gitmeyip hepsi kayalar yoluyla su sarnıçlarına gider, mirî sarnıçlar vardır.

Yüzlerce adet mağaralarda 700-800 yıldan beri kızıl darı, kara seret darısı ve çeltikli pirinç dopdoludur ki sanki henüz harmandan yeni kaldırılıp ambara konmuş tahıllardır.

Ve nice yüz adet mağaralarda, şumna (tahıl ambarı) ve mahzenlerde ve ambarlarda danedar buğday, arpa ve diğer tahıllar doldurulmuş olarak hazır beklemededir. Ama her sene bu buğdayları halka padişah adına dağıtırlar, sonra yine yeni tahıl alıp ambarlara korlar.

Ve bu kalede o kadar mühimmat ve levazımat, sayısız ve sınırsız türlü türlü cebehaneler var ki hesabını ancak Allah bilir. Ve o kadar balya siyah barut, gülle kumbara ve kale döğen toplar var ki başka bir ciltli cebehane kitabı vardır.

Mardin Kalesi'nin şekli ve büyüklüğü: Gerçi Kalesi göklere doğru baş çekmiştir ama nice yerinde yapı eserleri vardır. Fırdolayı büyüklüğü (—) adımdır. Asla hendeği yoktur. Zira bütün çevresi cehennem çukurundan nişan verir parlak ve cilâlı kayalardır. Çevresi (—) şeklinde ve tamamı (—) adet kapıdır.

................... (18 satır boş).....................[211b]

................... (36 satır boş).....................[212a]