Sadr-ı Baz (Besni)

Sadr-ı Baz (Besni) hakkında Seyahatname'de yer alan bilgi:

Rum kayserine tabi Besni kavmi derler bir kavmin yapısıdır. 26 tarihinde Hazret-i Ömer halifeliğinde Esved ibn Mıkdad hazretleri savaşla fethedememişti. Sonunda içindeki Besni kavmi aman ile vere verip bütün malları ve erzakları ile Karadeniz kenarında Bafra'dan gemilere binip Karadeniz'in karşı kuzey tarafında ıssız dağlarda yerleşmişlerdi. Çerkez kavmi içindeki Besni aşireti bu Besni Kalesi kavmindendir.

Sonra tarihçiler bu kalenin şeklini bir tülemiş doğan göğsüne benzetip sevimli bir kale olduğu için Sadr-ı Bâz [Doğan Göğsü] Kalesi derler. Daha sonra Zülkadriyeli eline girip Yavuz Sultan Selim'e itaat etmişlerdir. Maraş paşasının hâssıdır. Bazı zaman diğer sultanlara hâs olarak ayrılır.

Maraş toprağında 300 pâyesiyle şirin kazadır ve üç nahiyesi vardır. Evvelâ Kesen nahiyesi, Tavk nahiyesi ve Barura nahiyesi. Kalesi ve şehri, Tohtamış Dağı eteğinde bir dereli yerde mamur şehir ve bir yüksek tepe üzerinde beş köşe şeddadi yapı bir eski kaledir. Çepçevre büyüklüğü 2.070 adımdır. Ve hendeği (—) ve (—) kapısı vardır. Dizdarı, 40 neferi, kethüdayeri ve serdarı vardır.

Kalesi yalçın kaya üzere olmakla gayet sağlamdır. Ancak bazı yerleri tamir ve bakıma muhtaçtır. Kale içinde Süleyman Han Camii ve 70 adet toprak örtülü sipah evleri vardır.

Aşağı İrem bağlı varoşu 9 mahalledir. Meşhuru bunlardır: Meydan Mahallesi, Kâhta Mahallesi, Orta Mahalle, Aşağı Mahalle, Kızılca Mahalle ve Yüz Mekân Mahallesi. Bu mahallelerde bin kadar toprak örtülü evler vardır.

Her mahallede birer cami vardır. Ama bunlardan çarşıya yakın Sultan IV. Murad Musahibi Zeyrek Çelebi (—) Cerrah Camii, gayet aydınlık ve sanatlı camidir.

2 medrese, altı 6 mektebi ve 4 hamamı var, bunlardan suyu ve havası hoş Meydan Hamamı ve Kâhta Hamamı (—) (—) (—) ve 70-80 kadar dükkânlar vardır.

Suyu ve havası yaylak yer olduğundan gayet hoştur. Bağ ve bahçesi cihanı tutmuştur. (—) (—) (—) [üzümü] meşhurdur. Mahbûb ve mahbûbesi beğenilir. Halkı Türkmen olup garip dostlarıdır.