Vadi'l-kurâ (Hegra)

Vadi'l-kurâ (Hegra) hakkında Seyahatname'de yer alan bilgi:

Bu da Semûd kavmi yapısıdır. İki yüksek dağın arasında yüksek ve eski bir kaledir. Bütün haneleri sert kayalardan oyulmuş sanatlı mağaralardır.

Bu harabe şehirlerin sahrası etrafında İlâhî sanat eseri ibretlik kayalar var ki benzeri meğer ne Hakkâri ve Nahcivan'da, ne Manya ve Alman'da böyle bir garip ibretlik dağlar görmedim. Görenler Sübhânallah diye parmaklarını ağızlarına götürürler. Zira bu dağların kimisi servi gibi uzun, kimi göklere baş uzatmış, kimi sürahi kabak gibi ve kimi burçlu kale gibi bazısı aşağı eğilmiştir, insan bakmaya korkar ki görenler yanından aceleyle geçerler. Bazıları ejderha gibi, kimisi arslan gibi, kimi gemi ve nicesi Bisütun Dağı gibi altı boş asker geçer, ama adamın aklı gider. Sanki havada asılı kayadır. Kimi oda oda ve kimi göz göz Kisrâ Kemeri'nden nişan verir. Bazısı fil hortumu gibi birbirlerine uzanmış ama aralarında geniş bir boşluk var, altından geçer. Sözün kısası, bu ibretlik dağlara dikkatle bakarsan âlemin yaratıcısının ne idiğini anlardın. Bu dağların zemini tamamen saat kumudur ve çok incedir.

Allah'ın hikmeti bu kumlar içinde denize ait olan hayvanlardan balık kemikleri, yengeç, kerevit, pagurya, ıstakoz, midye ve istiridye kabukları vardır. Bu yaratıklar ise denizde olur. Bundan anlaşılan odur ki eski zamanda bu mahaller deniz imiş. Hatta hakir bir Yunan tarihinde gördüm İskender-i Zülkarneyn Septe Boğazı'nı açmazdan evvel bu Şam, Mekke ve Medine çölleri tamamen deniz imiş. İskender, Septe Boğazı'nı kesince Akdeniz, Okyanus'a akıp buralar çöl olmuş. Akla yatkındır ki bu kayalara deniz vura vura toprağı gidip yalçın kayalar kaldığı deniz dalgaları belirtisidir.

O denizden ancak Habeş'in, Zeylâ tarafından Yemen'in Tağar benderi arası 200 mildir. Açık havada Yemen dağlarından Habeş, Habeş dağlarından Yemen bellidir. Bu boğazdan içeri Kızıldeniz ta Mısır yakınında Süveyş İskelesi'ne kadar boyu bin mil acı, yılan zehri gibi bir denizdir, Okyanus'tan bir koldur. Süveyş İskelesi'nden bir adam istese gemiyle ta Hint'e ve Sind'e gider. İşte daha önce Kâbe çölleri derya iken kuruyup ancak bu Süveyş Denizi kalmıştır. "'Allah her şeye kadirdir." [Kur'ân, Bakara, 20 ]