Gördüs (Korint)

Gördüs (Korint) hakkında Seyahatname'de yer alan bilgi:

Atina Körfezi ve İnebahtı Körfezi ortasında bulunan 6 mil boyunda bir ovanın tam ortasında göklere uzanmış bir yalçın kırmızı kaya üzerinde 8 köşe ve 8 adet rüzgara karşı 8 köşe benzersiz bir kaledir. Baştan başa şeddadi rıhtım eski yapı, yontma taş, hazır baş, savaşçı, sağlam hisar ve dayanıklı büyük surdur.

Bu kaleden Atina Körfezi ve İnebahtı Körfezi denizleri gayet iyi görünür. [258a] Zira bir göklere uzanmış benzersiz kaledir ki çepçevre büyüklüğü 14 bin adımdır. Bir şeddadi İskender Seddi gibi yarayışlı kaledir.

Ve cümle 7.777 adet beden dişlerinde usta mühendis mimari sanatını arz edip öyle süslü bedenler yapmış ki başka kalelerde öyle beden dişleri yoktur. Bütün duvarları iniş yokuş kayalar üzerine yapılmıştır.

Ve 5 adet sağlam kapıları vardır ama dördü daima kapalı durup kuşatma sırasında açılır küçük kapılardır. Ancak batı yönüne nazır büyük kapı aşağı varoşa işler. Bu kapı 3 kat sağlam ve dayanıklı demir kapılardır. Ve her katının arası birer bölme hisar duvarlarıdır. Aşağı büyük kapıdan içeri bölme hisarcıkta asla ev yoktur. Ancak kapının iç yüzünde kalenin kapıcıları oturacak bir lonca yeri var ve 3 adet mağaradan odacıklar vardır. Aşağı şehirden bu büyük kapıya kadar yokuş yukarı bir buçuk saatte çıkılır cihannüma büyük bir kapıdır ki gece gündüz bekçileri ve nöbetçileri pür-silah hazırdırlar.

Bu büyük kapıdan içeri yokuş yukarı kesme kaya yollar ile ta orta kapıya kadar 200 germe adımdır. Bu orta kapı da batı yönüne açılır demirden sağlam büyük kapıdır. Bu orta kapıdan içeri yine yokuş yukarı 500 adım bölme hisarcıktır ki fetih sırasında kale anahtarlarını Sultan Mehmed'e teslim edip muaf ve müsellem olan Rum keferelerinin haneleri vardır. Bunda asla Müslüman hanesi yoktur. 200 adet Rum evleri, 1 kilise ve 10 adet dükkancıkları var. Kayalar üstü olmakla bağ bahçeleri yoktur.

Bundan yine yokuş yukarı üçüncü kat kapıdır ki iki yanında olan kulelerin içleri ağzına kadar safi darı, arpa, buğday ve kılçıklı pirinç doludur. Ve bir kulede safi odun doludur ki "Kuşatma sırasında bütün zahireler lazımdır" diye ihtiyaten her mühimmat levazımatlar mevcuttur. Ve bir kulede de su değirmenleri, insan çevirecek dolaplı insan değirmenleri ve nice bin el değirmenleri vardır.

Sonra bu üçüncü kat kapıdan içeri büyük kale içinde cümle 200 adet tamamı tek katlı, kargir yapılı ve baştan başa kiremit örtülü Müslüman evleri var, asla kefere haneleri yoktur. Meğer Müslümanların avratları kafire ola. Yoksa bu kaleye kafirler giremezler.

Ve 4 adet mihraptır. Biri, Fatih Sultan Mehmed Camii'dir, eski tarz ufak tefek mabettir. Biri Beğzade Camii'dir, biri Ahmed Paşa Camii'dir ve biri Fethiye Camii'dir ki sonra kiliseden çevrilip cami olmuştur.

Ve 2 adet mahalle mescidi, 1 kahvehane ve 1 dükkancığı var. Böyle büyük kalede başka imaretler yoktur, zira bulutlarla beraber olduğundan herkes çıkıp inmekten aciz olup imaretleri azdır. Lakin yine aşağı şehir ayanlarının bunda evleri ve mağaraları vardır.

Bu kale içi öyle taşlıktır ki harabesinin içinde insan rahatlıkla yürüyemez. Allah'ın hikmeti böyle göklere uzanmış kaya üzerinde 366 adet su kuyuları var. Batı tarafı kuyuları hep acıdır, doğu tarafı kuyuları tamamen abıhayat gibi tatlıdır.

Abıhayat çeşmelerini bildirir

Bu kalede Sultan Mehmed Camii dibinde 2 adet tatlı sulu can besleyen çeşme vardır ki her biri Temmuz ayında buz parçası gibi soğuk sudur. Ama acayip hikmettir ki bu yüksekten yüksek dağın yakınında başka dağ yoktur ki oradan bu kaleye sular gele, diyesin. "Allah her şeye kadirdir" [Kur'an, Bakara 20], inandık ve tasdik ettik.

Bütün dağlardan yüksek bu çeşmelerin olduğu dağdır ve diğer dağlara havalelidir. Akıl almaz ki bu kale dağında böyle temiz sulu kuyular ve çeşmeler ola. Hemen Allah'ın hikmetidir. Ve o çeşmelerin tarihleri budur:

Emere binayı hdzd lillahi'l-Bdri Hasan Ağa ibn Mustafa ibn elHacı Hasan Ağa hdlisan malehu lillahi te 'dld ve talebdhu 'l-md. Tahriren ff evdsıtı şehri Rebiülevvel, sene ihda ve elf [1001/1593].

Bu çeşmeye yakın olan tatlı sulu çeşmenin tarihidir:

Emere hdze'l-muyi carı el-Hacı Ağa hasbeten lillahi te'ala. Tahr'iren f'i evasıtı şehr-i rebz'u 'l-ahir sene sitte ve erba 'in ve tis 'a-mie [946/1539].

yazılmıştır. Ama bu çeşmeler [258b] Kevser suyundan nişan verirler. Bu çeşmelerin batı tarafında da sular vardır ama biraz acıdır. Ancak yemeğe konur, başka şeylere kullanılıp hayvanlara verilir faydalı akarsulardır.

İç hisarın anlatılması: Anlatılan büyük kalenin güney tarafı köşesinde bir yalçın kaya tepe üzerinde 4 köşe bir küçük iç kaledir. İçinde ancak dizdar evi, kethüda evi ve cebehane hazinesi var. Ve birkaç şahi topları var, başka şeyler yoktur. Bu iç kalenin burçlarından ta Venedik Körfezi kenarında Aya Mavra Kalesi, Narda şehri ve Yanya şehri dağları gözükür. Ve doğu tarafında Akdeniz içinde 23 adet ada tamamen gözükür. Ta bu derece göklere doğru boy uzatmış kartal yuvalı sağlam surdur. Bu kaleciğin doğu tarafında bir kat kale duvarı daha sonradan yapılmış, ona Yeni Hisar derler, zira bir kere bu kaleyi kafir o mahalden almış. O sebeple bu mahalle bir kat kale daha yapmışlar. O hesap üzere bu Gördüs Kalesi 5 kat bölme hisardır.

Ziyaretgah: Bu kalenin tepesinde Gazi İbrahim Baba medfundur. Sırrı aziz olsun.

Kalenin bu mahalleri tamamen boştur, tilkiler, çakallar ve tavşanlar vardır, zira geniş büyük kaledir.

Bu kalede adam sığar iri ibretlik toplar var ki ta Fatih koymuştur, ama bu iri topları bu yüksek kalenin en tepesine nasıl çıkarmışlardır. Bu da garip temaşadır. Bu kalede asla kurşun örtülü yapılardan belirti yoktur.

Gördüs varoşunun özelliği

Bu yüksek kaleden kuzeye yokuş aşağı 5 bin adımda inilir, ama yarı yolda yol üzere bir uçurum yüksek yerde 2 adet abıhayat çeşmeler var ki Allah hakkı için Rumeli diyarında öyle bir abıhayat meğer Erdel Vilayeti'nde Şamos Nehri suyu ola. Şehre yakın olan can besleyen çeşmenin tarihi budur:

Emere binayı haze'l-muyi carı halisan malehu Yusuf el-Hayyat has be ten lillahi te 'ala ve taliben li-merdati Rabbi 'r-rahlm. li-sene ihda ve ışrzn ve tis 'a-mie [921/1515].

Bu çeşmeden aşağı Gördüs şehri 5 mahalledir. Evvela (---) mahallesi (---) (---) (---).

Kamusu 500 adet bağlı bahçeli, akarsulu ve Meram Bağlı, hepsi kargir yapılı kale gibi geniş saraylar ve başka hanelerdir ki tamamı kırmızı kiremit örtülü evlerdir. Ama her bir hane ayrı ayrı yapılmıştır. Birbirlerine bitişik evler gayet azdır, zira bir geniş mahsullü zeminde yapılmışlardır. Bazı hanelerin aralarında yer yer tarlalar vardır, zira viran yerleri çoktur. Ama kefere zamanı öyle mamur imiş ki hemen 3 bin adet kağıtçı dükkanı, 2 bin sırmakeş, 2 bin bıçakçı ve makasçı dükkanları, bu kadar han, kilise ve manastırları var imiş. Hala nice kere yüz bin adet yerlerde yapı kalıntıları görülür.

Camileri: Tamamı 5 adet ibadet eden müminlerin camileri vardır, üçü Cuma camiidir. Evvela çarşı içinde Mehmed Çavuş Camii, kurşunsuzdur, ancak kalabalık cemaati vardır. Zorba (---) Camii ve Tekke Camii. Geri kalanlar mescittir.

Medreseleri: Hepsi 4 adet medresedir.
Sıbyan mektepleri: Olancası 7 adet mekteptir.
Hankahlan: Hepsi 3 adet şanlı Al-i Aba dervişleri tekkesidir.
Dükkanları: Barısı yani Tatarca ile tamamı 100 adet ufak tefek dükkanlardır.
Tüccar hanları: Tamamı 2 adet hanlardır. Biri Zekeriya Efendi'nin hayratıdır
Hamamlarının sayısı: Olancası hemen 1 adet hamamı var, taş merdiven ile inilir basık hamamdır. Ama "70 adet saray hamamları vardır" diye belde halkı övünürler.
Tanrı ikramı seçkin meyveleri: Bağ ve bahçelerinde servi ağaçları, limonu, turuncu, zeytini, narı ve inciri çok boldur, ama turuncu ve lezzetli ve sulu narenci meşhurdur.
Hububat mahsulleri: İri buğdayı, arpası, mercimeği ve 40 çeşit sebzeleri, otları beğenilir. Ovalarında kale gibi mamur çiftlikler ile donanmış otarlar var, ama bunlardan Zekeriya Efendi'nin Voha adlı çiftliği mamurdur.
Bütün reayası Rum ve Arnavut'tur. Tüm halkı [259a] Rumca ve Arnavutça konuşurlar, ama dilleri Urumşadır ki "Varmisik, gelmisik, görmisik" diye konuşurlar.