İsmail (İzmail)

İsmail (İzmail) hakkında Seyahatname'de yer alan bilgi:

İlk yapıcısı Salsal Kraldır. (—) senesinde Hazret-i Ömer hilâfetinde Cengiz Han'a elçilik ile gelen Malik Eşter hazretleri Salsalı kati edip bu Sol’at şehrini, Boğdan Kazakları elinden feshetmiştir. Hâlâ Malik Eşter makamı İsmail şehrinde vardır.

Mâlik Eşter, gözü yırtlaz (yırtik) olana derler. Malik Ezder yanlıştır. Doğru söylenişi Eşterdir. Sonra Malik hazretleri Salsal yarasından Kırım adasında Bahçesaray mezarlığında bir alçak kubbecik içinde ok ve yayıyla gömülüdür

Sonra 889 [1484] tarihinde Sultan Bayezid-i Velî'nin İsmail kaptanı bu şehri fethettiği için İsmail şehri derler. Hâlâ Özü Eyaleti'nde Mekke ve Medine-i Münevvere evkafı bir işlek büyük şehirdir.

Her türlü vergi dışında serbest vakfullahdır. Örfî hâkimi kızlar ağası tarafından bir adam 400 adamıyla yönetip üzerine (—) kese mal ile iltizam yüksek bir mansıpür ve bir hâkimi de gümrük eminidir.

Bu şehrin kalesi olmadığından dizdarı yoktur, ama beşli ağası ve 70 adet neferleri vardır. Ve hâkimi 300 pâyesiyle şerif kazadır ki toplam (—) nahiye köylerinden kadıya senelik 7 kese ve mütevellisine 20 kese geliri olur. Sipah kethüdayeri, yeniçeri serdarı, azeb ve beşli ağaları, kaptanı, subaşı ve muhtesibi vardır.

Bu şehir toplam 2.000 hanedir ve 3 Müslüman mahallesidir. Başka Eflâk, Boğdan, Rum, Ermeni ve Yahudi reayalarıyla dopdolu bir şehirdir ki genellikle evlerinin üzerleri baştan başa hasır ve avluları kamış ile yapılmış hanelerdir. Kârgir duvarlı ve kiremit örtülü evleri, haneleri ve camileri tamamen Müslüman mahalleleri içinde bulunup bu şehirde asla kurşun örtülü yapı yoktur.

Ve tamamı 11 mihraptır ki dördü camidir. Mütevelli hanesi ardında (—) camii ve iskele başında (—) camii (—) (—) (—) (—) (—) .

Ve 7 adet hanları var ve bir hamamı var. O kadar basık hamamdır ki giren pişman olur. Tamamı 800 dükkândır, ama bedesteni yoktur. Genellikle dükkânları tahta şindire örtülüdür. Şehrinde asla kaldırım yoktur. Limanında 500 parça gemi elbette bulunur.

Balı, yağı, peyniri, Eflâk tuzu, morina balığı, mersin balığı kurusu, karabalık havyarı ve köylerinde buğdayı ve arpası gayet iyi olup beyaz ekmeği ve esir pazarında beyaz câriye ve köleleri sayısızdır.

Suyu ve havasının güzelliğinden yer yer mahbub ve mahbubesi olur. Bütün halkı ticaret ile geçinip Eflâk ve Boğdan kefereleriyle alış-veriş ederler.

Ve a'yanından Ermenioğlu, Muradoğlu ve Yeniçeri serdarı Kepçe Ali Beşe samur giyip başkası boğası kaplı kuzu ve tilki kürkü ve başlarına Tatar kalpağı giyerler, zira nahiye köyleri bütün Tatar köyleridir.

Bu İsmail şehrinin doğu tarafı Kili kazasıyla komşudur. Kuzey tarafı Akkirman ile sınırdaştır. Yıldız tarafı Tabak Köyü ve İskerled köyleri tarafı Boğdan vilâyetiyle bitişiktir. Tuna kenarıyla gidip Boğdan’ın Kalas Kalesiyle komşudur. [35a]

Bu şehir içinde 40-50 bin guruşa malik morina ve mersin balığı bezirgânı kefereleri var ki Leh diyarına ve Maskov diyarlarına yılda iki bin araba balık salamurası gider, zira Tuna kenarında hemen 200 adet mîrî balık kasabı dükkânları vardır.

Eğer bu şehrin sivrisineği olmasa acayip kâr yeri bir garip şehir idi, ama ziyaretleri, Malik Eşter makamından başka malumum değildir.