Şağake Kavmi

Şağake Kavmi hakkında Seyahatname'de yer alan bilgi:

Bu mahal Şağake beyinin tahtıdır ki Çerkez dilinde pişkov diye beylerin oturduğu yerlere derler, yani taht yeri manasınadır. Kasaba gibi büyük köydür. Toplam 550 adet saz örtülü, çit örülü ve ikişer kapılı birbiri içinde evlerdir. Ve yine çit örülü sarp havlıları vardır. Ama bu vilâyetlerde akçe, para, pul, bağ, bahçe, çarşı pazar, han, hamam ve kilise yoktur. Kâfir ve Müslüman değillerdir. Kâfir desen çok öfkelenirler. Behey Müslüman desen ses çıkarmazlar. Haşri neşri inkâr ederler. "İnsanlar ot gibi bitip yitip giderler" derler. Kâfiri görseler sevmezler, Müslümanı görseler hoşlanırlar. Bir alay dağlı ve isyancı adamlardır. Mezhepleri Mecusîliktir. Çarşı pazar ve akçe (para) olmadığından her metalarmı birbirleriyle değiş tokuş ederek alış veriş yaparlar. Yine bütün insanları evlerinde sanatlarını icra ederler. Ellerinden bir marifet kurtulmaz, gayet usta ve sanatkâr adamları vardır.

Bu Şağake pişkövünün kıble tarafında Karadeniz bir merhale yerdir. Şağake pişkövü dağlarının eteğinde bir geniş yeşillik ve ağaçlık içinde 40 ev bir kıranda, 10 ev bir kıranda ve 20 ev bir kıranda oymak oymak, yani akraba ve taallukatlar bir yere konup etraflarına çalıdan ve kalın uzun ağaçlardan azbar, yani çitten sarp kale gibi avlular yaparlar, evleri ve bütün hayvanları bu azbar avlular içindedir. Her gece iki yerden kapılarını kapatıp arslan gibi köpeklerin zincirlerini çözüp rahat uykusuna dalarlar. Bütün Çerkezistan böyledir. Şağake Beyi İncirok Bey 80 yaşında sakalı tıraşlı bir semiz kefere şekilli, müslim de değil bir adamdır. Mehmed Giray Han onun hanesine kondu. Han'a çok çok büyük konukseverlik gösterdi.

Bu Şağake beyi, toplam 3 bin tüfenkli pür-silâh atlı ve yaya askere maliktir, toplam 10 bin adam olur. Karadeniz kenarına kadar bu kavimden başka Çerkez kavmi yoktur. Burada Elburz dağlarının uçları tamam oldu.

Bu Şağake dağlarının kıble tarafı tamamen Abaza vilâyetleridir ki Karadeniz kenarında bulunmuşlardır. Bu Çerkezistan, Abaza ile Kuban Nehri arasında olan Elburz Dağı'na bitişik Şağake, Anapa ve Obur dağlarının eteklerinden ta Kuban Nehri kenarına uzanmış Çerkezistan Vilâyeti'dir ki batıdan doğuya uzunluğu 90 konakta Elburz Dağı'na kadar Çerkezistan Vilâyeti'dir ki sonunda bu Şağake kavmi Karadeniz kıyısında tamam olur. Bu Şağake dağları, batıdan doğuya Elburz Dağı'na, Dağıstan diyarına, Kumuk ülkesine ve Acem'in Demirkapı'sına kadar Elburz Dağı'na bitişik Şağake dağlarıdır.

…

Çerkez kavminin giyimlerini bildirir

Hepsi kıllı kebeden siyah takke giyerler. Üzerlerine yine siyah koyunun yününden eğrilmiş ihram gibi dokunmuş incecik siyah daracık aba dolama giyip orta kuşak gezerler, üzerlerine başka bir şey giymezler. Ancak bayları, yani zenginleri kış günlerinde kuzu kürkü giyerler.

Hepsi kısacık, dizleri gözünde hafif esvap giyerler. Ve yine ince abadan diz çakşırı giyip çoğu donsuz gezerler.

Ayaklarında bir çeşit üzerinden dikme, altı bütün çarık giyerler ki bir diyara mahsus değil çarıktır. Yine koyun yününden örülmüş ipek gibi kuşakları var.

Mirzaları bir çeşit kırmızı sahtiyandan yine üstlerinden dikilmiş yekpare mestler giyerler ki ayaklarından güçlükle çıkar. Bu derece sık ve daracık kırmızı mest giyerler.

Diğer fukarası kış günleri esvapları üzerine siyah ve beyaz üç köşeden yuvarlak kebeleri boğazlarına bağlayıp gezerler, ama onun yeni, yırtmacı ve yakası yok, tuhaf kalın kıllı bir kebedir. Hatta savaş sırasında bu kebeyi yüzüne tutup cenge girince Çerkez kavminin önüne Efrasiyab, Rüstem, Şağat duramaz, sanki o kebe onların kalkanlarıdır. Gerçekten de ok ve kılıç kesmez ve geçmez. Bazı savaşlarda bu keçeyi ıslatıp arkasına alır. Kâh önüne ve kâh gereğine göre sağma soluna tutunup kudurmuş ayı gibi cenge girer.

Askerî taifelerinin elbette birer küheylân atları, birer zırhları, birer tirkeş, kılıçları ve birer mızrakları bulunur. Ama kılıçlarının uçları dört köşe ve üç köşe harbe gibidir. Önce düşmanını kılıçla dürtüp sonra kılıçla çalar.

7. kitap 2. cilt Sayfa 608