Kolşad Kalesi (Kuşlat)

Kolşad Kalesi (Kuşlat) hakkında Seyahatname'de yer alan bilgi:

Sırpçada (—) (—) demektir. Yine Sırp banlarından Rado Ban yapısıdır. (—) tarihinde bizzat Fatih Sultan Mehmed Han İzvornik Kalesi'ni feth ettikten sonra bu Kolşad Kalesi'ni kuşatmış, fethinde çok büyük zorluklar çekilmiştir. Sonunda savaştan vaz geçip kalenin çevresinde tüm Müslüman gazilere kışlama ferman olunup dört tarafım birkaç günde ele geçirerek kaleyi tekrar kuşattıklarında cehennemlik kâfirler gördüler ki Türk askeri kale etrafında evler yapıp asıl vatanları gibi bağ bahçe sahipleri olup oturuyorlar. Kendilerine yardımdan ne gelen var, ne giden. Sonunda,

"El-aman ey Osmanoğlu'nun seçkini" deyip kaleyi aman ile Fatih'e verdiler. Hisar içindeki kâfirler it gibi çıkıp gittiler. Hâlâ Fatih'in yazımı üzere İzvornik Sancağı toprağında ve Yadra Nehri kenarında göklere kadar uzanmış kaya üzerinde yuvarlak şekilli bir kesme taş kârgir yapı, tüm burçları sağlam, kıble tarafına bakar bir kapılı küçük kaleciktir, ama sarp ve sağlam hisardır ki benzeri yoktur.

Kale yapılan yalçın kaya kıble tarafına eğridir ve kayası yumurta gibi sivridir ki bu Kolşad Kalesi bu yüksek tepenin en tepesinde yuvarlak şekilli bir şeddadi hendeksiz, çevresi tamamen gayyâ kuyusu gibi yüksek bir kaledir. [168b]

Kale içinde Fatih'in bir küçük camii, dizdar, kethüda imam, müezzin ve kapucu evleri, bir ambarı, bir cebehanesi, 5 adet şahî topları, dizdarı ve 28 adet mevcut neferleri vardır. Yapı cinsinden başka şey yoktur. Bu kaleden tâ aşağı Yadra Nehri'ne kadar yalçın kanara kayayı Ferhadî külünkler ile oymuşlar, insanın yapacağı şey değil bir Ferhad işidir ki oradan 500 ayak kaya merdiven ile aşağı suya inip Yadra Nehri'nden su alınır.

Hâlâ cebehanesi kâfir zamanından beri dopdolu durup hâzinesinde kale kralının dahi bakır sinileri, nice bin bakır ve kalay sahanları, nice bin âlet edevat koşum cinsi türlü türlü eşyalar ile mahzenleri dopdoludur. Vilâyet halkının Sırp kâfiri haramisi korkusundan tüm değerli malları bu kalede saklanmaktadır. Onun için kale neferatları tamamen müstahfızlardır ki her an kâfirden korkup hazır dururlar.

Kale dışında bir su sarnıcı var ve ancak bir yolu var, gayet sarp yol olmakla yolun sağma soluna şeddadi yapı ile korkuluk yapmışlar. Zira bu yolda nice kere atların ve adamların ayakları sıyrılıp yüzlerce hayvan parça parça olmuşlardır. O yüzden yolun iki tarafına korkuluk yapmışlardır. Bu yoldan insan geçerken aşağı baksa ödü patlar, 3.000 adım aşağısı gayyâ kuyusu ve cehennem deresinden Yadra Nehri yıldırım gibi gürleyip akar.

Bu kaleden aşağı varoşa tam 3.000 adımda güçlükle inilir ve çıkılır. Tamamı 120 adet bahçeli hanelerdir. Ancak bir küçük camii var, mescit, mektep, tekke, han, hamam ve dükkân cinsinden bir yapı yoktur, ama bağı ve bahçesi çoktur. Kâfir zamanı varoşu gayet büyük imiş, hâlâ her tarafında üçer kat sağlam duvar temelleri bellidir.

Kale kralının bir balık havuzu var ki bir göl gibi hâlâ muattal durur, ancak bu kale üç kere kuşatma çekmek ile varoşu harap olmuştur.

Bu varoştan aşağı Yadra Nehri üzere Bahşi Alaybeyi bir göz bir şeddadi yeni yapı güzel bir köprü yapmış ki gerçekten büyük hayrattır.