Merzifon

Merzifon hakkında Seyahatname'de yer alan bilgi:

(---) tarihinde Danişmendoğulları yapımıdır. Daha sonra Yıldırım Bayezid Han fethetmiştir. Hala Sivas eyaletinde Amasya topraklarında celalilerdenden ve haydutlardan emin olmak için dört köşe kerpiçten yapılmış güzel bir kaledir. İçinde asla evleri yoktur. Bazı mühimmat ve gereçler için bekçileri var.

Şehri, Pir Dede Sultan vakfıdır ve vakıf hala Kızlar Ağası'nın yönetimindedir. 300 akçe şerif kadılıktır. Ve tamamı (---) nahiyedir. Bu nahiyelerden kadısına senelik altı kese geliri olur. Kalesi toprak olup iç el olduğundan dizdarı ve neferleri yoktur. Ancak müftüsü, nakibüleşrafı, sipah kethüdayeri, yeniçeri serdarı, muhtesibi ve şehir naibi vardır.

Üç yüz kadar yüksek mansıplarda bulunmuş kadı efendileri, halkın seçkinlerinden şeyhleri, ayan ve eşraf ağaları ve paşalığa layık kethüdayerleri vardır. Özellikle Mehmed Paşa efendimizin hane sahibi, Tabanıyassı Mehmed Paşa'nın silahdarı [346b] Dilaver Ağa, gerçekten ismi cismine uygun hanedan sahibi, nimeti bol, eli açık yiğit adamdır. Hatta kış mevsimi olduğundan paşa efendimiz, evinde on gün, dört yüz iç ağalarıyla konuk oldu, on günde ne çul, ne torba, ne kahve ibriği gerekti ve paşaya da mutfak kaynattırmadı. On gün on gece paşa efendimizle bu hakir hamavi nebat tatlıları ve yemekler yedik, ancak en ufak bir acizlik göstermedi.

Bütün ağalara şehir içinde yaftalar ile konaklar verildi. Hepsi vilayet ileri gelenleri ile babalı ve oğullu geçindi. Dört bin kadar asker köylere mahkeme yaftasıyla gönderilip konaklar verildi.

Gerçi Etrak vilayetidir ama halkı gayet halim, selim kimselerdir. Bunlar avan taifesidir demeyip "Yiyeceğin hayırlısı hazır alanıdır" deyip varlarını esirgemeyip nimetleri saçtılar. Zira ovalık, yeşillik, bolluk ve ucuzluk yeri mamur bir şehirdir. Deşan dağı eteğinde kurulmuş dört bin adet kiremitli ve toprak ile örtülü, bağlı ve bahçeli, mamur ve bakımlı güzel evlerdir.

Tamamı 44 mahalle ve 70 mihraptır ve (---) hutbedir. Bunlardan Cami-i Atik, çarşı içinde Sultan II. Murad Camii, eski tarz bir minareli bir camidir. Çarşı içinde olduğundan dolayı cemaati boldur. Bunlardan başkası mescittir.

................ (1.5 satır boş) ...............

Medreseleri; Evvela Sultan II. Murad Medresesi, talebe odaları ve ders hocaları kubbeleri ile mebni eşsiz bir ilim yuvasıdır ve hadis ilmi de okutulur. İki yerde darülkurrası ve yetmiş yerde sıbyan mektebi vardır.

İki yerde fukaralar için imareti var. Bunlardan Pir Dede Sultan Tekkesi İmareti'nin, halkın her kesimine, gelen ve giden misafirlere nimeti boldur.

Yedi yerde derviş tekkeleri vardır. Bunlardan Pir Dede Sultan Tekkesi, yine Deşan Dağı eteğinde Hırka Sultan Tekkesi, buna yakın şehre bir saat uzaklıkta Hazret-i Ukkaşe Tekkesi, ulu asitanedir, Abdülkadir Cilani Tekkesi ve Halveti Tekkesi (---) ( ---) ( ---) ( ---) ( ---) ( ---) ( ---)

Herkesçe meşhur olan tekkeler bu sayılanlardır.

Tamamı (---) handır. Evvela çarşı içinde berberler yakınında Eski Han'ın kapısının sol köşesinde pehlivan gürzü asılıdır. Ve (---) (---) hanı (---) (---) (---) (---) (---) (---) (---) (---)

Hepsi (---) hamamdır. Bunlardan Çelebi Sultan Mehmed yapısı Eski Hamam, herkesin gidip geldiği hamamdır. Çifte Hamam, havası tatlı güzel bir binadır. Kadınlar ve erkekler için yetmiş kurnası olan büyük hamamdır. Erkekler hamamının üçte birinde keçeciler keçe teperler. Diğer üçte birinde tabaklar gök rengi, sarı ve kırmızı sahtiyan tabaklayıp boyarlar. Kırk kurnası hala akıp işlemededir. Bütün duvarlarının yüzü misk ve amber ile karıştırılmış cibiz kireci ile sıvanmıştır. Bütün kubbelerinden ve dört tarafındaki duvarlarından bir katre ter damlamak ihtimali yoktur. Ancak eski yapı olduğundan aydınlık değildir, birazca karanlıktır. Ama gayet sıcak ve kireçsiz, yumuşak tatlı suyu vardır.

...

Bu aydınlık şehrin bütün evlerinin şahnişin, kapı ve pencereleri kıble yönüne, Merzifon Ovası'na bakar. Saba rüzgarı bu şehr içre dönüp dolaştığından bütün halkı sağlam yapılıdır.

Nice beyleri aileleriyle Merzifon'un ensesindeki Deşan Dağı yaylağına çıkar, altı ayda orada Türkmen oymaklarıyla yayla fasılları ederler. Bu yayla faslında meddahların dilleri övgüde kısa kalır.

Bu yayla, ta evvelden beri Danişmendoğulları ile Horasan diyarından gelip bu diyarı fethedelden beri Deşanoğullarına, temliken kayd-ı hayat ile evlatlarına miras mülkleridir.

Deşanoğullarından Seydi Bey adında bir benamın hala mülküdür. Yayla hakkını nice yüz bin yük ve binek hayvanlarından alırlar. Bu yayladan nice yüz hayat suları akar ki, yarısı Merzifon şehrinin bağ ve bahçelerini, bütün köylerin ekin yerlerini sular.

Bu Merzifon diyarının hali odur ki, yağmur ne kadar yağarsa yağsın yine Deşan dağlarının akan sularıyla mezraalarını sulamasalar mahsul vermez. Ancak hububatı o kadar bol olur ki " ... her başakta yüz tane (habbe) bulunan ... " [Bakara, 261] ayeti üzere bir buğday tanesinden yirmi ve on beş kardeş çıkıp her başakta yüzer tane olduğu zamanda bir kilesi seksen kile mahsul verir verimli arazidir.

Elbette mezraaları susuz olmaz. Onun için bu Merzifon' da Deşan Yayıası'ndan akan tatlı kaynak sularının mirab ağası vardır. Deşanoğulları da ondan elde edilen maldan hisse verirler, yahşi ağalıkdır. Bu nehirlerin ağaları olmasa Merzifon halkı birbirlerini öldürürlerdi. Yine halen nice kavgalar olur. Deşan yaylasından akan kaynak sularının bir parçası Köprü şehrine akıp bağ, bostan ve mezraaları sular. Bir parçası da Ladik şehri ovasında Havza kadılığı nahiyesine akar. Bir bölük nehri kuzeye, Osmancık tarafında ovalara akıp bütün bağları ve bostanları sular. Deşan Dağı böyle büyük bir dağ ve eski bir yayladır ki, Merzifon şehrine hayat veren bu (Deşan dağının) kaynak sularıdır.

Bu Merzifon şehri, hayırlı yerlerde kurulu olup arkasını Deşan Dağı'na vermiştir. Amasya bu şehrin kıblesinde 15, Ladik 12, Osmancık 16 ve Gümüş şehri 10 saat yerdir. Gergeran kasabası 8 saatliktir.

Deşan Dağı'nın kuzey tarafı eteğinde Koca kalesi Köprü şehrine bakar. O kaleyle arası (---) saat yerdir. Merzifon'dan çıkıp Deşan Dağı'nı aşarak kuzeye (---) saat gidince Köprü şehrine varılır. Yine Merzifon'dan üç menzilde kuzey tarafında Samsun Kalesi'ne varılır ki, Merzifon'un iskelesidir. Bazıları Sinop İskelesi'ne giderler, ancak Samsun, Merzifon'a daha yakındır.

Merzifon şehrinin yiyeceklerinin, içeceklerinin ve el san'atlarının anlatılması: Evvela Antep pekmezi gibi halis pekmezi, Karınca Köyü'nün lezzetli ve sulu üzümü ve Pir Dede Sultan çöyresi...

Dükkanlarının tamamı 600 adettir, ancak boyacı dükkanlarından başka dükkanları çok azdır. Hala Acem boyasından latif boyacıları vardır ki İspir'in neftisi [347b] ve mavi boyası meşhurdur. Tüccarlar senede birkaç bin yük rengarenk pamuk bezini, Kırım diyarına götürerek esirlerle değişirler. Bütün Kırım halkının feraceleri ve giyecekleri tamamen Merzifon bezindendir. Pamuk ipliği de meşhurdur. Beledi döşeği, beledi alaca yastığı, basma kalemkarı, latif çit yorgan yüzleri, çarşaf ve perdeleri de değerlidir.

Mahbub ve mahbubesi de meşhurdur.