Suruç

Suruç hakkında Seyahatname'de yer alan bilgi:

İlk kurucusu Emevioğulları'ndan Hişam ibn Abdülmelik'dir. Onların zamanında bu Suruç sahralarında altı kere yüz bin (600.000) Türkmen ve Urban taifesi sakin olup dut bağlarından geçilmezmiş ve 5.000 yükipek sultani öşürü hasıl olurmuş. Ve bir çimden yapılma büyük bir kalesi var imiş. Rum keferesi Selçuklulara galip gelip yer götürmez fecere kefereler ile Kudüs'e doğru yola çıkıp bu Suruç sahralarında toplanırken çimden yapılma toprak kalesiyle şehrini harap etmişlerdir. Hala yapı kalıntıları bellidir ama kaleden nam u nişan yoktur.

Hala Haleb eyaletinde sancakbeyi tahtı Suruç Kasabası'dır. Beyinin hassı 27.790 akçedir. Timarı 291 ve zeameti 9, alaybeyisi ve çeribaşısı vardır. Ancak bütün eyaleti sancaklarında kılıç zeamet 37 ve kılıç timar 262 adettir. Nahiyelerinin genellikle gelirleri bu Suruç'un ve Mercabad Nahiyesi'nin tamamen Erzurum Karsı kulunun aklamlarıdır (devlet daireleri) ki Kars ağalarından 500 atlı ile bir ağa gelip her sene 40.000 guruş tahsil edip Kars kuluna mevacib (maaş) verilir, büyük hizmettir.

Bu gelirler tamamen bu Suruç Sahrası'nda göçer evli Türkmen ve Ekrad kavminden hasıl olur. Bu vadiler içinde konaklayan haşerat cinsinin çoğunluğu Dinayi ve Berazi ve Kuh-binik ve Cum Kürdü kabileleridir. Burada yerleşip genellikle dut bağları içinde ipek hasıl edip öşr-i harir (ipek öşrü), arpa ve alef (ot) hakkı verirler. Türkmen'den,

................ (1 satır boş) ...............

oğlu adlarındaki eblehanlar (akılsızlar, budalalar) konup göçüp mahsulünün öşrünü verirler.

Bu Suruç Ovası'nın suyu ve havası o kadar tatlıdır ki gece ve gündüz adam yeniden hayat bulur. Genellikle halkı gayet sağlam vücutludurlar. Ve nice bin yerde abıhayat turna gözü akarsular var ki misli meğer Bingöl Yaylağı'nda ola. Havası oldukça yumuşak olduğundan nice kabileler ve aşiretler serin ve ılıman yerlere göçmeyip Suruç Ovası'nda kalırlar. Zira Suruç Vadisi Dicle ve Fırat arasında olan büyük adada bulunmuştur. Hüdayi meyvesi ağaçlıklar içinde cihanı tutmuştur.

Bu Suruç, Birecik'in doğu tarafına meyillidir. Birecik ile arası ancak bir menzildir, ama Urfa kadısı hükmünde 150 akçe şerif kazadır. Yine şenlikli köyleri vardır.

Bu Suruç sancağı olan zemin ki, Dicle ve Fırat Nehri arasında, burada gördüğümüz bakımlı ve bakımsız kaleleri ve harap büyük beldeleri bozulmuş arkları bir bir yazsak sözü uzatmış oluruz, ama meşhur ve bakımlı olan kaleler ve beldeler bunlardır: Evvela Musul Kalesi, Sincar, Harran, Urfa, Re's-i Ayn, Amid (Diyarbakır), Miyafarikin ve nice yüz kaleler bu "Cezire" içindedir ki uzunluğu 20 menzildir ve genişliği altı, yedi, sekiz, on merhale yerleri vardır. Abbasi halifeleri zamanında 400 kale, 600 kasaba ve şehir olduğu tarihlerde yazılıdır ve işaretleri bilinmektedir.