Kızıltaş (Kiziltashskiy Val)

Kızıltaş (Kiziltashskiy Val) hakkında Seyahatname'de yer alan bilgi:

921 [1515] tarihinde bunu da Sultan I. Selim yapmıştır ki o zamanda bu adayı nice kere Çerkez eşkıyası basıp yağmalamış idi. Onun için bu kaleyi Selim Han yaptı. Adahun Gölü'nün Karadeniz'e karıştığı yerde deniz kıyısında dört köşe kârgir kırmızı taş yapı olduğundan Kızıltaş Kalesi derler. Büyüklüğü tam 200 adımdır. Dört köşesinde 4 kulecikleri vardır, ama duvarları yüksektir. Ve 2 adet üstü tahta örtülü kuleleri ve batıya bakar bir demir kapısı var, ama hendeği yoktur. İçinde ancak dizdar evi, kırk nefer odaları, bir mescidi, ambarı, kuleleri içinde cebehaneleri ve 10 adet şahane şahi topları var. Kefe Eyaleti'nde subaşılık ve Taman kadısı naipliğidir. Kalesi tamamen kum içindedir. Yıldız rüzgârı tarafında biraz havalesi vardır.

Taşra varoşu: Hepsi 80 kadar sazdan yapılma Çerkez evleri, kalenin kuzeyi tarafına yapılmıştır. Ancak bir camii, minaresizdir ve bir su değirmeni var, başka çarşı pazar, han, hamam, bağ, bahçe yoktur, ama bostanları gayet çoktur.

Bu mahalde Ada-yı Şahı çevresi ve Kefe Eyaleti tamam oldu. Bu Ada-yı Şahî'nin Çoçka Burnu tarafında nice harap kaleler vardır, ama Ceneviz kâfiri zamanında bu ada ve kaleleri öyle şenlikli imiş ki 200 bin kefere askeri var imiş. Sonra nice yerlerini [146b] Timur Leng yıkmış. Hakir bu kaleyi gezerken Taman Kalesinden Han hazretlerinin kalabalık askerleri gelip bu Kızıllaş Kalesi dibinde bütün Tatar askeri konup bir günde 100 pare gemiyle Kızıltaş Kalesi dibinden büyük Kuban Nehri'ni karşı tarafa geçmeye gayret edip can attılar. Zira geriden yeni Tatar Han askeri gelir diye korkarlardı.