Samakov (Samokov)

Samakov (Samokov) hakkında Seyahatname'de yer alan bilgi:

Despot Kral'ın atası olan Sırp keferesi banı Samayakov adlı şahsın yapısı olduğundan Samayakov'dan bozma Samakov derler.

Nice kefere kralları bu kaleye malik oldum sanmışlar, sonunda helâk olmuşlardır. Hâlâ Malikü'l-mülk hükmündedir. 772 tarihinde Gazi Hudavendigâr ki Gazi I. Murad Han'dır, bu kale onun fermanıyla gazi ve sonra şehit Vezir Lala Şahin Paşa fethidir. Çarpışma sırasında bu kale altında zorluk ve sıkıntı çektiğinden bir daha bu kaleye kâfirin iştahı kabarmasın diye bu sağlam suru temelinden yıkmıştır. Hâlâ yer yer duvarının temelleri bellidir.

Hükümetleri Rumeli Eyaleti'nde olup Osmanoğlu padişahlarının hâss-ı hümâyûnudur ki başka emin hâkimi vardır. (—) akçe iltizamdır. Bir hâkimi de 300 akçe payesiyle şerif kazadır ve nahiyesi 70 adet köylerdir. Kethüdayeri, yeniçeri serdarı, bâcdârı, muhtesibi, şehir kethüdası ve haraç ağası vardır, ama müftüsü ve nakibüleşrafı yoktur, Sofya şehrinden fetva alırlar, zira gayet yakındır. Vilâyet halkı ve tüm Sırp ve Bulgar reayaları kadar Osmanoğlu hükmünde öyle varlıklı ve zengin reaya ve berâyâlar yoktur.

Samakov şehrinin zemini

Işkır Nehri kenarında 12 göz ağaç köprü ile geçilir geniş bir boşlukta tamamı 1.700 adet saray gibi bakımlı ve şenlikli, baştan başa kiremit ile örtülü mamur hanelerdir, 11'i Müslüman mahallesidir, geri kalanları kefere ve Kıptı mahalleleridir. Ve tamamı 12 adet mihraptır. Bunlardan kalabalık cemaate malik çarşı içinde Hünkâr Camii, bir uzun, sanatlı, şirin ve düzgün alaca minaresi var ve dış tabakalarından cihan baştan başa seyr olunur. Tamamen kiremit ile örtülü nur üstüne nur bir camidir ki kapısının üst kısmında tarihi celî güzel hat ile böyle yazılmıştır:

Yessir lenâ hayyi haseneti mescidi'l-mü'eyyed,
Allâhümme târîhahu min (?) es-Samed,
Seyytâü’l-hak beytü'l-ahad.
Sene (—)

Yine çarşı içinde Malkoç Bey Camii, buna Yeni Cami derler.
Şeyh Efendi Camii ve Yunus Voyvoda Camii. Bu 4 adet camide cuma namazı kılınır. Kiremit örtülü mümin mabedgâhlarıdır.
Ve tamamı 8 adet mescitlerdir. Ve hepsi 2 adet medresedir. 3 adet de sıbyan mektebi vardır.
Ve tamamı (—) adet tarikat ehli abdal derviş tekkeleri vardır. Bunlardan Malkoç Bey Tekkesi ve (—)
Ve hepsi 6 adet kârgir yapı tüccar hanları var, bunlardan Malkoç Bey Hanı mamur ve sağlamdır. (—) 2 adet aydınlık hamamı var.
Ve 240 adet dükkânları var, ama bedesteni yoktur ve her sanat ehlinden bulunur, ama demircisi gayet çoktur.

Her evde birer âbıhayat sular akar, ama suları güzel değildir. Zira tüm suları demir madeni çıkan dağlardan doğduğundan faydasız suyu vardır. Tabiat sahibi olan kimseler kuyu suyu içerler.

Çarşı başındaki meydanda Matbah Emini Mahmud Efendi henüz yeni yapı dört köşeli bir çeşme yapıp her tarafında adam kolu kalınlığı ikişer lüle su akar, hepsi 8 adet gözlerdir. Her köşesinde birer fıskiye ile şadırvanlar fıskiyelerinden fışkırmada ibretlik bir hayrattır.

Suyu ve havası gayet yüksek zemin olmakla kışı çok sert olup dağları büyük yaylaktır ki yeryüzü yaratılalıdan beri dağlarında karı ve tatlı suları eksik değildir. Işkır Nehri bu Samakov Yaylasından doğup Sofya şehrinin doğu tarafında Kenan Paşa Çiftliği dibinde ahşap köprü altından geçip kuzey tarafa Sofya sahraları içinde akarak Niğbolu Sancağı toprağında Pileve şehri yakınından geçip bir saat aşağı Zamit adlı köy dibinde derya gibi Tuna Nehri'ne karışır.

Bu Samakov'un şiddetli kışından bağları azdır. Ancak kavak ve söğüt ağaçları çoktur.

Nice bin bahçeleri, dükkânları ve evlerini Işkır Nehri harap etmiştir. Hâlâ harabesinin kalıntıları bellidir. Tüm yaşlılarının söylediklerine göre "Sonunda bu zorlu Işkır Nehri, bu Samakov şehrini yıkar" derlermiş. Allah bilir ya yine öyle olur, zira aktıkça şehir üzere meyilli gelir. (—) (—) (—) (—) (—) (—) (—) (—) (—) (_) (_) [40a]

Beğenilenleri, sanatlı kafesli demir fanusları, demirden rezeli ve kalaylı sofra iskemleleri sefer ehline bile götürmek mümkün yahşi şeydir. Türlü türlü kilitler, at yük bağlama ipleri, demirden kurt ve arslan kapanları, demirden sandukacık içinde kahve değirmeni, gerektiğinde un bile öğütür, çok ince unu olur.

Bu Samakov'un Freng çivisi, lofça, zağra, ortasayış, yüleme, miyane ve tahta çivileri tüm diyarlara yayılıp cihanı tutmuştur.

Bu Samakov şehrinde ve çevredeki nahiyelerde toplam 110 adet demir işleyen işliklere bu diyarda samakov derler. Nemrud ateşinin yakan körüğünü 10 adam çekemez, su değirmeni körüğü çekip Nemrud ateşi hasıl olur. Fil karnı kadar demir örsler üzere Yemen akiki gibi kırmızı demirler ki ateşten çıkmıştır, o demirleri demirci ustaları birer çeşit sanatlı dolaplar ile kızgın demirleri örs üzerine koyup camız kellesi kadar çekiçleri yine bir sanat ile su dolapları çekiçleri kırmızı demire vurunca zemin titrer.

İşbaşında ancak iki usta, örs üzerine dolap ile birer ikişer kantar demirleri çekiç altına koyup çekip vermede olup demir uzayıp bir çubuk olunca yine bir sanat ile çekiç dolap çarkının suyunu kesip gece gündüz böyle bir iş işlerler ki böyle bir işi demirciler piri Hazret-i Davud etmemiştir. Nice yüz bin gezgin böyle dev gibi işi görmemiştir. Gerçekten de seyre değerdir ki mısra,
işitmek nasıl görmek gibi olur?
mısraı üzere bizzat gidip görerek öğrenmeyince anlatılabilecek bir şey değildir.

Zira İstanbul'da top dökmek, Karadaniska şehrinde top güllesi dökmek, Kırım ülkesinde Çüyinçi köyünde demirden Tatar kazanı dökmek ve bu Samakov'da demir dövmek gerçekten de insanoğlu işi değildir, ancak kara dev işidir. Gören adam şaşırıp hayretler içinde kalır. Sonra bu Samakov'dan her sene Selânik iskelesine ve Varna iskelesine kısacası tüm Osmanlı ülkesine her sene 8.000 araba demir gidip her şehirde ustalar istedikleri eşyaları yaparlar.

...............(3 satır boş)..................

Samakov şehri ziyaret yerleri

Evvelâ Malkoç Bey ziyareti, camii kapısı önündeki nur dolu türbesinin kapısı üzerinde usta hattatın celî yazısı ile tarihi budur:

Rûh-ı Kudsi kasd edip tarih ana,
Dedi tarihin beğim hayrun cemîl. Sene (— )

Şeyh Şâkirî Efendi, Sofyalı Balı Efendi halifelerinden mübarek bir kimse imiş. Malkoç Bey kabristanında medfundur, sırrı aziz olsun. (—) (—) (—)

Bu şehri de gezip dolaşıp yoldaşlarımız dönüp bu şehirden de 100 adet silâhlı yiğitler alıp doğu tarafa Samakov Yaylağı’nı Temmuz ayında kar üzere yüz bin sıkıntı ile aşıp koca Rila Yaylası eteklerinden geçerek yokuş aşağı inerken Allah'a hamd olsun kar kalmayıp aşağı indiğimizde toz tozar. Bu koca Rila Yaylası'nda bahar günlerinde 700 adet egrek koyun yaylaya çıkar. Her egreği yüzer bin koyundur.

Bu yayla Gebze kasabasında Mustafa Paşa Camii evkâfıdır ki 100 atlı ile yayla ağası koyun hakkı toplayıp mütevelliye teslim eder, o da bu haktan yararlananlara haklarını verir.

Bu Rila Yaylası'na Despot Kral Yaylası bitişiktir ki Tatarpazarcığı şehrinden ve nice uzak mesafeki yerlerden gözükür. O da şenlikli bir dağ ve Yörükân mekânıdır.